Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries

’Ahbínídą́ą́’ t’óó ’ahodiyeeshdláałgo biniinaa ’ólta’di doo hah níyáa da.

morning-past with pretend-1-move.Prog-GO 3-because school-at NEG quickly 1-go.P NEG

’Aoo’, ’ashdladigóó ’oolkiłgo ’áádę́ę́’ sh ná’ílwod.

yes five-at-toward clock-GO there-from 1-with 3-return.P

’Ałk’ésdisí naháłnii’go sitsilí dóó shideezhí ’aheełt’éego bá ’ahá níjaa’.

candy 3-1-buy.P-GO 1-little.brother and 1-little.sister RECP-equal-GO 3-for RECP-for 3-lie.aligned.PlO.NP

’Ałk’idą́ą́’ Naayéé’ Neizghání ha’a’aahjigo ’atsiniltł’ish bił dah yizdéél jiní.

long.ago Monster Slayer east-to lightning 3-with up 3-move.SFO.P 4-say

’Ánísts’ísí yę́ędą́ą́’ Kintahdi shi yaa hoo’a’ ’éí biniinaa díshní.

1-small.NI past town-at 1-possessive 3-of 3-space.P TOP because 3-1-say.NI

’Eii łééchą̨ą’í t’áá ’áko taah yilwo’.

that dog immediately water.into 3-run.U

-chá- or -chá

-kéé’

-tis

-zánághah

Asdzání ní’jookąąhgo kintahdi nijighá.

woman-NOM Rep-3a-beg.I-GO town-at about-3a-walk.I

Bich’ijí nishłį́.

3-toward-side 1-be.NI

Ch’ah ’éí doodaii’ nák’ee sinilí łizhinígíí daats’í nee hólǫ́’?

hat or sunglasses perhaps 2-with 4-exist.NI

Chidí naat’a’íísh hooghankáá’góó ch’ínísaal ’éí doodaii’ dziłghą́ą́’góó daats’í?

airplane house-over-along over-3-fly.P TOP or mountain-attached-along perhaps

Chidí sits’ą́ą́’ hashtł’ish yiih yilwodgo t’áá ch’į́į́góó ch’ééh ’ííł’įįd.

car 1-away mud 3-into 3-go.P-GO just fail in.vain 3-1-act.P

Dá’ák’ehdi nídahodoohgoł.

cornfield-at pl-3-2-hoe.F

Deenásts’aa’ sh naaldloosh ńt’éé’ shimá siiłtsą́, yiniinaa násineestsxas.

ram 1-with 3-trot.CI past 1-mother 1-3-see.P 3-because 1-3-whip.P

Dibé bighan báátis dah yiishte’.

Sheep corral 3-over up 1-climb.P

Díí chąą’ shą’ háádę́ę́’ niníyęęzh?

this manure-Q where-from 3-ooze.P

Dííshjį́į́góó shizhé’é łáháda b ná’ahiistsééh.

nowadays 1-father seldom 3-with RECP-1-see.R

Doo kingóó diit’ash da.

NEG town-to 1dpl-go.du.Prog NEG

Doozhǫǫgo da’ííłta’ígíí t’éiyá yá’át’éehgo naanish bá dahólǫ́.

satisfactory pl-3-study.P-NOM only 3-good.N-GO work 3-for pl-3-exist.NI

Gohwééh t’áá bizhání ’éí doodaii’ ’abe’ bgo daats’í nínízin?

coffee only TOP or milk perhaps 3-with 3-2-want.NI

Gohwééh t’áá bizhání ’éí doodaii’ ’abe’ bgo daats’í nínízin?

coffee only TOP or milk 3-with-GO perhaps 3-2-want.NI

Ha’át’íísh nizhé’é yaa naaghá?

what-Q 2-father 3-about 3-do.CI

Háádę́ę́’shą’ tó ndahohheeh?

where-from-Q water pl-3-2-haul.LPB.I

Hiłiijį́į’go sha’áłchíní bił kįįh nááshkai.

evening-to-GO 1-children 3-with into.town 1-go.pl.P

Hooghan bikáá’ dah si’ánígíí bíyah da’nii’áago ’ádíílį́į́ł ’áko hooghan doo ’ałhiih nídoołdas da.

hogan 3-on up 3-sit.SPN-ÍGÍÍ 3-under pl-3-extend.NP-GO 3-2-make.F so hogan NEG RECIP-3-collapse.F NEG

Hoozdo hoolyéedi deesdoi sha’shin. ’Áyaańda (’áyąą) diné bi’éétsoh t’áá gééd ndaakai.

Phoenix areal-called-at hot possibly no.wonder person 3-coat without pl-3-go.pl.P

K’os jóhonaa’éí yich’ą́ą́h ’i’ííjool.

cloud sun 3-protect 3-drift.P

Na’nízhoozhígóó deeyá, ya’?

Gallup-toward 2-go.sg.F Q

Ni daats’í nił bééhózin ’éí doodaii’ nicheii daats’í bił bééhózin?

2 perhaps 2-with 3-know.CI TOP or 2-grandfather perhaps 3-with 3-know.CI

Ni ga’ k’ad dibé bikéé’ díínááł.

you EMPH now sheep 3-behind 2-go.F

Nichidí lá háadi nííníłbą́ą́z?

2-car Q where-at 3-2-park.P

Nihá naazíinii bił neikai.

our leaders 3-with 3pl-1pl-go.P

Níléí dá’ák’ehdi ła’ joogááł.

there cornfield-at some 4-walk.Prog

Shicheii béeso bideená naalnish.

1-grandfather money 3-exchange.for 3-work.I

Shighan bíighahgi yas biyi’dę́ę́’ tsé hahíí’ą́.

3-house 3-inside of snow 3-inside-from rock 3-stick.out.NP

Shilééchąą’í bikéé’ yishááł.

my.dog 3-following 1-go.Prog

Shizhé’é bitsą́ądi haashį́į́ yidzaago tł’óó’góó yik’ee naalyiish.

1-father 3-stomach-at something 3-happen.P-GO outside-toward 3-on.account.of 2-bend/stoop.CI

Shínaaí chidí b dah diilwodgo bizánághah góne’ łeezh ’adzíísi’.

older.brother car 3-with up 3-run.I-GO 3-around areal-in dust 3-trail.P

Shoo, nahachagii t’óó ’ahayóí nihaanáá lá; ’áko shį́į́ baa ’ákodanosin dooleeł.

hey.look grasshopper merely many 1pl-to 3-migrate.P mirative then maybe 3-of 2pl-be.aware.NI FUT

Sitsóí ’ólta’góó dah diigháahgo ła’ béeso baa yish’ááh.

1-grandchild school-toward up 3-start.to.go.I-GO some money 3-to 3-1-give.SRO.U

T’ah doo lą’í náháhą́ądą́ą́’ ’Ashįįh Bii’ Tóodi shighan nít’ę́ę́’.

still NEG many year-past Salt.Lake.City-at 1-home past

T’áá ní’áłtsé hooghandi nánísdzá.

thus you first home-at 1-arrived.Rev. P

Tł’éédą́ą́’ mą’ii léi’ shidááh gónaa ch’élwod.

last-night coyote there 1-before areal-around 3-move-rapidly.P

Łééchąą’í ’ałch’į’ yiil’aad.

dog RECIP-toward 3-1du-sic.P

Łį́į́’ bik’i dah ’ashishnííł.

horse 3-on up 3-1-saddle.I

ʼAtʼééd doo bzhǫ́ǫ da dooleeł.

girl NEG 3-with 3-happy.NI NEG 3-become.F

“Níléí dził binaagóó ’ahééh hi’díníilchééł”, ní jiní ma’ii.

yonder.there mountain 3-around-GÓÓ around 2-du-run.F 3-say.P 4-say.P coyote