Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries
’Ahbínídą́ą́’ t’áadoo ’ííyą́ą́’góó biniinaa wónáásdóó sitsiits’iin diniih.
morning-past neg 1-eat.P-GO.NEG because soon 1-head 3-ache.CI’Asdzą́ą́ Báhoozhóní yinishyé.
woman happy 1-called.NI’Atiingi chidí léi’ yiiłtsą́.
road-at car INDEF 3-1-see.P’Ałchíní ’ólta’di t’áá ’áhą́dígo ’ahąąh naazį́.
boy school-at just together-GO abreast pl-3-stand.SPN’Eii lá bóhólníih ni.
that FOC 3-lead.Prog EMPH’Ííshją́ą́ shį́į́ díí ’atoo’ béésh bii’ kǫ’í bikáá’ dah séką́.
certainly perhaps this stew stove 3-on up 3-1-put.OC.P’Áłah ’aleehgo ch’iyáán ’ádadiilnííł ’áko shį́į́ ’índa diné ndahidookah.
meeting-Comp food 3-1-Pl-make.F CONJ people 3-Pl.will-arrive.F'Áłahji’ tó dilchxoshí síníł’ą́.
always water popping-Í 3-2-keep.SPN"Doildinę́ę’ daazts’ą́ą́ lá," didííniił.
3-be.outcast.NI-deceased 3-die.P DISC 3-2-tell.FAsdzání ní’jookąąhgo kintahdi nijighá.
woman-NOM Rep-3a-beg.I-GO town-at about-3a-walk.Ibik’ídidoohdis
3DO-2dpl-wrap.it.around.it.Fbik’ídédiz
3DO-1-wrap.it.around.it.Pbik’ízhdidoodis
3DO-4-wrap.it.around.it.FCh’aa déyá ńt’éé shichídí bikee’ dilkǫǫh.
travel 1-go past 1-vehicle 3-tires worn.Chahash’ohjí ch’ínááhoníshóó’.
brush arbor-JÍ out-again-area-sweep.Rdajoodlą́ą́’
pl-3DO-4dpl-drink.it.PDamóogo ’áłah ’aleeh ’áko ’áadi nihaadíínááł.
Sunday 3-gather 3-be so there-at 1-Pl-to-2-arrive.Fdaohshóóh
pl-3DO-2dpl-brush/comb.it.Idaohtł’ó
pl-3DO-2dpl-weave.it.Ideiidą́ą́’
pl-3DO-1dpl-eat.it.Pdiilyį́į́h
3DO-1dpl-melt.it.IDíí hooghan ’álnéehgi bee ła’ niidlį́į’go baa tįįh diikah.
this hogan 3-pass-make.I 3-with one 1dpl-be.NI-GO 3-about achieve 1du-take.on.pl.FDíí nanise’ hiná.
this plant 3-alive.NIDíí łééchąą’í dah doosłóós laanaa.
this dog 1-lead.O.ADV-laanaa optative particle for a positive wish, hope or desire.díníshkaad
3DO-1-start.to.herd.them.(animals).Idííłbish
3DO-2-boil.it.FGohwééh ’áłdó’ nahideeshnih nisinée beesénah lá.
coffee also 3-1-buy.F 1-want.NI-past 3-1-forget.P DISCGohwééh ła’ shaa níkaah.
coffee some 1-to 2-give.OC.Ihadeiłgéésh
pl-3DO-3dpl-cut.it.out.Ihazhdééłbįįd
3DO-4-fill.something.up.with.it.PHodíína’go ch’í’deeshnił.
later.GO out.animals.Fjidoołbish
3DO-4-boil.it.FK’aa’ísh ’aní’á biyaa doodago daats’í báhátis ’ayiist’oh?
arrow-Q bridge 3-under or perhaps 3-over 3-3-shot.P
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- -ísh enclitic for yes/no questionsNa’ídíkid bik’ídáahgi
- doodago particle orNa’ídíkid bik’ídáahgi
- daats’í particle for perhapsNa’ídíkid bik’ídáahgi
- -yaa under, beneath, down’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- location
- -tis over’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- location
- ’Áhoodzaii
- ’adisht’oh be an archer, shoot arrows
Kinaaldáágóó jidóya’ t’óó ’ílį́.
puberty.ceremony-to 4-go.O hope just thinkMexicogóó daashin déyáa ni’.
Mexico-to was.it 2-go.I NI’nisélá
3DO-1-carry.a.ropelike.thing.around.PNídeezidgo ’índa hoł ní’deeswod.
month-GO only.then 4-with 2-drive.back.FShichidí t’ahdii yá’át’ééh, ’át’ah ’índa ła’ ninááhideeshnih.
1-car still 3-good.N later one again-3-1-buy.FShimá bighangóó náshdáahgo łééchąą’í baná’ástso’.
1-mother 3-house-toward again-1-go-GO dog 3-again-1-feed.RShí hanii t’éiyá Naasht’ézhí bizaad shił bééhózin.
I contrary only English 3-language 1-with 3-know.PShínaaí shíká ’adoolwoł nisin ńt’éé’ ’áłt’ąą t’áadoo níyáa da.
1-older.brother 1-for 3-run.F 1-want.NI but after.all NEG 3-come.sg.P NEG
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- -ká after, for’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- benefactive
- Náásgóó
- yishwoł run along
- Neuter Imperfective (NI)
- nisin think, want
- ńt’éé’ relates to past timesaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- ’áłt’ąą after allsaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- t’áadoo notsaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- doo --- da frame to negativize verbs and phrasessaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- ’Áhoodzaii
- nishááh come, arrive




