Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries

’Ahbínídą́ą́’ t’áadoo ’ííyą́ą́’góó biniinaa wónáásdóó sitsiits’iin díínii’.

morning-past neg 1-eat.P-GO.NEG because soon 1-head 3-ache.P

’Atiingi chidí léi’ yiiłtsą́.

road-at car INDEF 3-1-see.P

’Awéé’ dah biséłdá.

baby up 3-1-CAUS-hold.AnO.SPN

’Eii ’asdzání t’áá naníle’dii haadzih.

that lady just dismay 3-speak.P

’Éí lą́ą baa nitséskees nít’ę́ę́’.

that EMP 3-about 1-think.I past

’Ólta’di ’áłchíní binaashii sédáago ’ííníshta’.

school-at children 3-across.from 1-sit.SNP 3-read.NI

Ałk'idą́ą́' 'éiyá naadą́ą́' ’ayóo k'éédadiilyééh ńt'éé'. K'ad 'éiyá naadą́ą́' naalyéhé bá hooghan góne' nidahaniih.

long.ago TOP corn very pl-3-1dpl-plant.R past | now TOP corn trading.post inside pl-3-pass-buy.CI

bik’ídadiidis

pl-3DO-1dpl-wrap.it.around.it.I

bik’ídazhdidoodis

pl-3DO-4dpl-wrap.it.around.it.F

bik’ídédiz

3DO-1-wrap.it.around.it.P

bik’ídídis

3DO-2-wrap.it.around.it.I

bik’ízhdídis

3DO-4-wrap.it.around.it.I

Bini’ íídeeshtah doodago ’éiyá yóó’ ’adeeshwoł.

let will-1-school or only away 1-off-run.P

Bitsii’ nineez nít’ę́ę́’ k’íinígizh lá.

3-hair 3-long.N past 3-3-cut.P DISC

Ch’ééh jiyáán náánááshdą́ą́’.

watermelon again-1-eat.R

Ch’ééh la’ baa ntséskees.

in.vain puzzlement 3-about 1-think.I

Chidí ’anáshdlééh, háálá doo naalnish da.

car 3-1-repair.I because NEG 3-work.I NEG

dadiilyį́į́h

pl-3DO-1dpl-melt.it.I

dajiłbéézh

pl-3DO-4dpl-boil.it.I

didiilyįh

3DO-1dpl-melt.it.F

Díí tł’éé’ t’áá ká dóola dá’ák’eólyeed lágo.

this night NEG bull into.field-3-run.O hope.not LÁGO

Doo ’áłah deiidleeh da.

NEG together pl-1dpl-meet.pl.I NEG

Doo ’áłah diidleeł da.

NEG together pl-1dpl-meet.pl.F NEG

Doo t'áá k'ad nich'i' hasdzíí da.

do.not.want.to towards.you.pos 1-speak.P NEG

Doochǫǫł á’ego!

repulsive 3-be.NI-GO

Dziłghą́ą́’í bizaad doo shił bééhózin da.

White.Mountain.Apache-NOM 3-language NEG 1-with 3-ho-know.CI NEG

díłhį́į́h

3DO-2-melt.it.I

hajííłgizh

3DO-4-cut.it.out.P

hayíígeed

3DO-3-dig.it.out.P

Háí lá sis łigai ’iił’įh

who-Q belt silver 3-3-make.U

Hííłch’į’go ’índa ta’iideeshnih.

evening.GO until 1-mix.dough.F

Hodíínáá’ágo bááh dootł’izhí ła’ deeshį́į́ł.

after.a.while-GO bread blue some 1-eat.F

Háá’íshą’. ’Ákǫ́ǫ́ dílyeed!

what-Q there 2-run.F

jiigish

3DO-4-make.one.cut.in.it.I

Na’azhǫǫshgi díkwíí shį́į́ shaa woobįįh?

hoop.and.pole.game-at how.much 1-to pass-win.I

Na’nízhoozhídę́ę́’ shíká b ’oolwoł.

Gallup-from 1-for 3-with 3-drive.I

neizlá

3DO-3-carry.a.ropelike.thing.around.P

nidasoolá

pl-3DO-2dpl-carry.a.ropelike.thing.around.P

nidazhdooleeł

pl-3DO-4dpl-carry.a.ropelike.thing.around.F

nideizlá

pl-3DO-3dpl-carry.a.ropelike.thing.around.P

Nimá sání bich’į́’ ch’iyáán ła’ dijááh.

2-grandmother 2-to food some start-3-2.take.PlO2.F

Nimá yázhí bighangóó díílwoł dóó ’áájí ’awéé’ baa ’áhólyą́dooleeł.

2-auntie 3-house-toward 2-run.F and there-at baby 3-to 2-care.CI FUT

nisiilyá

3DO-1dpl-carry.a.ropelike.thing.around.P

nisoołkáá’

3DO-2dpl-investigate.it.P

Shą́ą́’ ’ałk’idą́ą́’ baa hwiinít’į́į ni’.

remember long.ago 3-for 3-discuss.I recall

Sitsóí ’ólta’góó dah diigháahgo ła’ béeso baa yish’ááh.

1-grandchild school-toward up 3-start.to.go.I-GO some money 3-to 3-1-give.SRO.U

Tsxį́įłgo naalkidígíí neeznáá yidziihgo Jóhonaa’éí daolyéii ch’ééh ’iih da’ałne’ nít’éé’ ’áłt’ąą ’ałtso ’o’oolkidgo ’índa ’iih da’asne’.

fast-GO 3-tick-ÍGÍÍ ten 3-remain.I-GO Suns pl-3-call.NI-NMLZ in.vain 3-into pl-3-3-throw.I past until.after all clock-go finally 3-into pl-3-3.throw.P

woohgish

3DO-2dpl-make.one.cut.in.it.I

yiitł’ó

3DO-1dpl-weave.it.I

yiyííshóó’

3DO-3-brush/comb.it.P