Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries

’Ahwééh náshdlį́į́h áádóó naanishgóó yishááh.

coffee again-1-drink.R then work-toward 1-go.I

’Akonee’, shą́ą́’ t’áadoo ’ánít’íní nidishní.

see remember NEG 2-do.NI-Í 1-say.I

’Anishkeed, t’áá ká nóólk’oł.

2-3-photograph.I neg 2-blink.O

’Ashą́ą́ nít’ę́ę́’ t’áadoo hooyání shaa ’ílwod.

1-eat.Prog past suddenly 1-for 3-drive.P

’Atsą́ą́’ ła’ jóyą́ą’ le’.

ribs some 4-eat.O desire

’Ayóigo deesk’aaz --- ’áyąą dah dinítsiz.

terribly cold no.wonder up 2-shiver.NI

’Áde’óóyą́ą́’ lágo.

self-2-eat.O don’t

’Eii ’asdzání t’áá naníle’dii haadzih.

that lady just dismay 3-speak.P

"Doildinę́ę’ daazts’ą́ą́ lá," didííniił.

3-be.outcast.NI-deceased 3-die.P DISC 3-2-tell.F

Ałk'idą́ą́' 'éiyá naadą́ą́' ’ayóo k'éédadiilyééh ńt'éé'. Díísh jį́įdi 'éiyá kindę́ę́’ nidahiilniih.

long.ago TOP corn very pl-3-1dpl-plant.R past | this day-at TOP store-from pl-3-1dpl-buy.CI

Bee’eldííldahsinil kintahdi sh ’oolwoł ńt’éé’ tsístł’ahazt’i’ léi’ góne’ sh ’o’oolwod.

Albuquerque town-at 1-with 3-run.Prog past deadend a areal-in 1-with 3-drive.P

bik’ídideesdis

3DO-1-wrap.it.around.it.F

Ch’ééh déyáago hooghangóó nááshdááł.

in.vain 1-go.sg.P-GO home-to 1-return.Prog

Chidí bikéé jį' adeez'áhí bikee' nitsaaígíí 'éí nahałnii'.

pickup.truck 3-tire 3-big.NI.-NMLZ TOP 3-1-buy.P

dadiidį́į́ł

pl-3DO-1dpl-eat.it.F

dajííshóó’

pl-3DO-4dpl-brush/comb.it.P

deishbéézh

pl-3DO-3dpl-boil.it.P

didadiiljeeh

pl-3DO-1dpl-start.fire.I

didadołjeeh

pl-3DO-2dpl-start.fire.I

dideididoołjah

pl-3DO-3dpl-start.fire.F

Díí tsídii bit’oh yisdádeeshjoł, ’áko shį́į́ kónááhoot’éhé tsídii ła’ náábít’oh dooleeł.

this bird 3-nest 3-1-save.F-NCM then maybe next.year bird some again-3-nest future

Dziłghą́’ą́ bizaad diists’a’ laanaa.

White.Mountain.Apache 3-language 1-understand.NI wish

Dziłghą́ą́’góó deeshááł nissin.

mountain-top-toward 1-go.F 1-want.CI

Dziłghą́ą́’í ’alóós dóó nááneeskadí ńdeidį́į́h.

Wht.Mtn.Apache rice and tortilla pl-3-3-eat.R

Dziłgóó ’o’ooldee’ yę́ę ná’ooldah.

mountain-to 3-go.pl.P past 3-return.pl.I

Dziłneeláagí nánisé’ ’azee’ háágeed.

mountain-end-at growing.herb medicine up-3-1-dig-1.P

Ha’at’iish náádaadi’ní?

what-Q again-pl-3-say.I

Haashíyee' díí azee'dich'ii' bíniitááh hait'éego dich'íí'.

try.and.find.out this chile-burnsr 3-2-try.IP how-GO spicy

Haidą́ą́’ ’a’áán góne’ naashnish ńt’éé’ --- doo sh yá’áhoot’éeh da.

winter-past mine.shaft 1-work.I past neg 1-with 3-good.N neg

Haidą́ą́’ ’a’áán góne’ naashnish ńt’éé’ --- doo sh yá’áhoot’éeh da.

winter-past mine.shaft 1-work.I past neg 1-with area-good.N neg

Hádą́ą́’ hooghan ’ájíilaa?

When-past this hogan 3-4-make.P

Háí lá Naatsis’áángóó náádeesdzá?

who-Q discover Navajo.Mountain.GOO again-3-go.F

Jáanísh naalnish?

John-Q 3-work.I

Kingóó déyáhą́ą́’ łá’í nidi doo bénáshniih da.

store-to 1-go.P-past but NEG 3-1-remember.CI NEG

neizlá

3DO-3-carry.a.ropelike.thing.around.P

Nizhónígo ’oo’ááł.

be.nice.NI-GO be.daytime.Prog

Nił hǫ́zhǫ́ǫ́sh doodaii’ doósh nił hózhǫ́ǫ da?

2-with-happy.NI-Q or neg-Q 2-with happy.NI neg

Nił hǫ́zhǫ́ǫ́sh doodaii’ doósh nił hózhǫ́ǫ da?

2-with-happy.NI-Q or neg-Q 2-with happy.NI neg

Nízhánee’ saabiihi’níłí bóhwiinił’ą́ą́’.

2-good.thing-NEE’ computer 3-2-learn.P

Shá bíighah na’ashkǫ́ǫ́’.

sun proportionate 1-swim.CI

Shichidí t’ahdii yá’át’ééh, ’át’ah ’índa ła’ ninááhideeshnih.

1-car still 3-good.NI later one again-3-1-buy.F

Shiyáázh shaa yógháah le’ nissingo sédá.

my.son 1-for 3-arrive.O hope 3-1-want.CI-GO 1-sit.I

Shí ’éí t’áá naanishdóó kingóó déyá.

I TOP just work-from town-to 1-go.I

T’áá ká ’ooshháásh.

neg 1-go.to.sleep.O

Tóbąąhgóó yishtł’ééł.

river-toward 1-run.Prog

Tsézéí lą’í joyéełgo nidaaz dooleeł.

gravel a.lot 3-4-haul.I-GO 3-heavy.NI 3-become.F

Tł’éé’ hodooleeł t'ahádą́ą́’ chizh ła’ ’ahidíłne’.

night 3-become.F before.thus wood some 3-2-chop.I

yideeshjį́į́ł

Future Mode: 1-become.black.F

Yiską́ągo Na’nízhoozhídi háadish ’adeeshį́į́ł ninízin?

tomorrow Gallup-at where-Q 2-eat.F 2-want.CI

Yiską́ągo daats’í doodaii’ naakiiską́ągo daats’í dah dideeshááł.

tomorrow.GO maybe either two.tomorrow-GO or start.off 1-start.go.F