Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries

’Ak’ah ła’ dishhį́įhgo baa naashá.

lard some 3-1-melt.I 3-to 1-go.CI

’Ahbínídą́ą́’ t’áadoo ’ííyą́ą́’góó biniinaa wónáásdóó dichin shi’niiłhį́.

morning-past NEG 1-eat.P-NEG.GO because soon hunger 1-3-kill.P

’Ahbínídą́ą́’ t’áadoo ’ííyą́ą́’góó biniinaa wónáásdóó sitsiits’iin diniih.

morning-past neg 1-eat.P-GO.NEG because soon 1-head 3-ache.CI

’Anishkeed, t’áá ká nóólk’oł.

2-3-photograph.I neg 2-blink.O

’Anishkeed, t’áá ká nóólk’oł.

2-3-photograph.I neg 2-blink.O

’Ałní’ní’ą́ą́dą́ą́’ t’ah doo da’adánígóó dishááhgóó ch’iyáán ’ásdįįd.

noon-past still NEG cafeteria-to 1-go.I-NEG food 3-dwindle.NI

’Áshįįh Bii’ Tóodi níyáago dził bąąh hanáádeesh’nah.

Salt.Lake.City-at 1-go.P-GO mountain 3-on again-1-climb.R

’Áłchíní hazhóʼí bik’i yíldził.

children careful 3-for 2-support.Prog

’Ííłta’ dóó ’iiłghaazh.

1-read.P CONJ 1-sleep.P

Bįįh b da’doółdǫǫh.

deer 3-with pl-2dpl-shoot.O

Ch’ééh jiyáán náánááshdą́ą́’.

watermelon again-1-eat.R

Ch’óóshdą́ą́dą́ą́’ Diné Bizaad naalkaah doo baa ’áhonissin da. K’ad ’éí t’áá shxǫǫd bik’i’diitą́.

formerly Navajo language research NEG 3-about 1-aware.CI NEG | now TOP at.least 3-of-1-understand.P

Ch’óóshdą́ą́dą́ą́’ Diné Bizaad t’éiyá bee yádeilti’ nít’ę́ę́’.

formerly Navajo language only 3-with pl-3-speak.I past

Chidí ’anáshdlééh, háálá doo naalnish da.

car 3-1-repair.I because NEG 3-work.I NEG

dajitł’ó

pl-3DO-4dpl-weave.it.I

Damóo yę́ędą́ą́’ Yootóógóó niséyá.

Sunday past Santa.Fe-to 1-go.P

deiidą́ą́’

pl-3DO-1dpl-eat.it.P

didishjeeh

3DO-1-start.fire.I

didííníłjéé’

3DO-2-start.fire.P

diilbish

3DO-1dpl-boil.it.F

Díí tł’éé’ t’áá ká dóola dá’ák’eólyeed lágo.

this night NEG bull into.field-3-run.O hope.not LÁGO

Dooládó’ shį́į́ shich’ohoos’ni’ da; ’adą́ą́dą́ą́’ kintah góyaa yishááł ńt’éé’ béeso naadiinígíí ńdiiłtsooz.

wow probably 1-lucky.P yesterday town areal down 1-go.I Past money twenty-NOM 3-sit.FFO.P

Ha’át’íí baa ’áłah ’aleeh jiní?

what 3-for meeting 4-say.NI

Ha’át’íísh biniinaa nanichxǫ’?

what-Q 3-because 2-pout.CI

Ha’át’íísh biniinaa naníchxǫ’?

what-Q 3-because 2-pout.CI

Ha’át’íí́sh baa hane’?

What Q 3-for be.told.CI

hadazhdoołtééł

pl-3DO-4dpl-carry.him/her.up.out.of.something.F

hadííníłbįįd

3DO-2-fill.something.up.with.it.P

Haidą́ą́’ ’a’áán góne’ naashnish ńt’éé’ --- doo sh yá’áhoot’éeh da.

winter-past mine.shaft 1-work.I past NEG 1-with area-good.N NEG

Hatáaldi ’iikááh ’atah ’ajóle’.

ceremony-at sandpainting among 4-make.O

Hooghan binááshwoł ńt’éé shimá sání shich’ahóóshkeed.

hogan 3-encircling-1-run.Prog past 1-grandmother 1-3-scold.P

jiigish

3DO-4-make.one.cut.in.it.I

jííyą́ą́’

3DO-4-eat.it.P

Kénídánííljeehgo, sin ła’ beehódíítał.

shoe.game-GO song some 2-sing.F

Na’nííshee’ dóó k’ad éí dah ’iishtł’ó.

3-1-warp.P and now TOP up 3-1-tie.DI

Naalyéhé bá hooghandi t’ah doo dá’deelkaałdą́ą́’ nisingo na’ńle’dii tsį́į́ł shiisxį́ (siisxį́).

trading.post-at just NEG 3-PASS-close.I-past 1-think.N-GO dismay speed 1-3-kill.P

Ne’eshłééh. T’áá ká nóólk’oł.

2-1-copy.I 2-blink.O

Nidáa’di ’áká’ ’ajólyééd.

enemy.way.ceremony-at 4-for 4-run.O

Nimá yázhí bighangóó díílwoł dóó ’ááaad késhdę́ę́’į́">jí ’awéé’ baa ’áhólyą́dooleeł.

your aunt 3-house-to 2-run-and that-way baby 3-for 2-care.CI FUT

Níléidi t’áá bahat’aadí shábitł’óól noolzhee’.

There-at just clear-NOM sun.3.rays 3-rays.I

Níwe, tʼáádoo ʼałkʼésdisí niyą́ní.

stop NEG candy 3-2-eat.DI.NEG

T’ah ’abíínídą́ą́’ naanishgóó dah dii.

still morning-past work-to up start-1-step.I

ín">T’áadoo hosh niyą́ní.

T’ÁADOO cactus 3-2-eat.I-Í

T’áá gohwééh baa wóókááh

see.to.it coffee 3-for 2-pour.OC.O

Tó diłhił bá hooghan góne’ sáanii ’ałk’iijée’go hááhgóóshį́į́ jó shí da ’adadanishchidgo sédá.

bar 3-at women RECIP-3-fight.P-GO very instead 1-flinch.I-GO 1-sit.P

Tsinaabąąs bee nida’abąąs yę́ędą́ą́’ shi’dizhchį́.

wagon 3-with pl-3-drive.I past 1-pass-born.P

Yadiizíníshą’ haa néelt’e’go nínízin?

can-Q how 3.many.N-GO 2-want.NI

Yiską́ągo łį́į́’ ’ahaniniilkaad dooleeł.

tomorrow-GO horse 1dpl-round.up.P FUT
’íísíníłts’ą́ą́’loadingplaying

Yiłką́ą́dą́ą́’ n’diish’na áádóó ’olta’goo dah diiyá.

Dawn.last 1-got.up and school.GOO off.to 1-walk.P

Ła’ nídeezid yę́ędą́ą́’ ’áajigo niséyá.

one month past that-way-GO 1.go.P