Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries
’Ahbínídą́ą́’ t’áadoo ’ííyą́ą́’góó biniinaa wónáásdóó sitsiits’iin diniih.
morning-past neg 1-eat.P-GO.NEG because soon 1-head 3-ache.CI’Ahwééh yishdlį́į́h ’áádóó naanishgóó yishááh.
coffee 3-1-drink.U and.then work-toward 3-1-go.U’Ashkii t’áá shǫǫ ółta’ lá.
boy good.thing 3-learn.I DISC’At’ééd t’áá shǫǫ kinaasda’.
girl just good 3-puberty.P’Ííshją́ą́ ’at’ééd yázhí hooghandę́ę́’ ch’idoogááł.
certainly girl little house-from out-3-walk.FBeeldléí danołtsóós.
blanket pl-3-2dpl-bring.FFO.Idadidínóołkał
pl-3DO-2dpl-start.to.herd.them.(animals).FDah nóóljííd lágo.
up 2-jump.O don’tdajííłhį́į́’
pl-3DO-4dpl-melt.it.(snow).PDamóogo ’áłah ’aleeh ’áko ’áadi nihaadíínááł.
Sunday 3-gather 3-be so there-at 1-Pl-to-2-arrive.FDibé bits’į́’ daodą́ą́’ lágo.
sheep 3-meat pl-3-1dpl-eat.O LÁGODibé yah ánádanołkaad!
sheep inside semelit-pl-2pl-gather.Rdidadoołjéé’
pl-3DO-2dpl-start.fire.Pdidiiljéé’
3DO-1dpl-start.fire.Pdidíníilkał
3DO-1dpl-start.to.herd.them.(animals).FDii éé’ shił nizhónígo nahideeshniih nisin nt’éé’ ’áko ndi ayóo ilį́į́ lá.
this clothing 1-with 3-like-GO 3-1-buy.F 1-think.Cl Past even then very 3-expensive Discdiidiłjeeh
3DO-3-start.fire.IDoo bił bééhózin da ya’?
neg 3-with 3-know.CI neg QDíí ’éí télli ’ayóo ’ayą́.
this TOP donkey very 3-eat.PDíí jį́ Nida’iiníísh ’áko shį́į́ nihich’į’ nida’iilyé, ya’?
today Friday then.maybe 1pl-toward 1pl-payment.I Qhadajiłgéésh
pl-3DO-4dpl-cut.it.out.IHádą́ą́’ hooghan ’ájíilaa?
When-past this hogan 3-4-make.PHáidíígíísh neidiyoołnih nínízin?
which.one-ÍGÍÍ-Q 3-3-buy.F 2-think.NIjididoołhįh
3DO-4-melt.it.FK’ad niba’ sédáa dooleeł.
now 2-wait 1-sit.SPN FUTLą́ʼąą’, hágoóneeʼ nibééso łaʼ shaa níʼaah.
okay well 2-money some 1-for 3-2-give.SRO.INá’oolkiłí sits’ą́ą́’ tanáóó’nił lágo!
watch 1-away 3-1-take.apart.O don’tNibéézh bee hane’é doo ndi naalnish da.
2-cellphone NEG but 3-work.P NEGnisélá
3DO-1-carry.a.ropelike.thing.around.Pniyą́
3DO-2-eat.it.INizhónígo ha’íí’ą́ yę́ędą́ą́’ ts'íiłgo da’ségis.
beautiful sunrise past quickly pl-3-1-wash.PNíléí dá’ák’ehdi ła’ joogááł.
there cornfield-at some 4-walk.ProgNíwe, tʼáádoo ʼabeʼ tʼóó bee naninéʼhí. Hazhóʼó nidlą́.
stop NEG milk just 3-with 2-play.R-NEG properly 3-2-drink.IShidá'í, nilį́į́’ sha’níłteeh.
1-maternal.uncle 2-horse 1-to-3-2-lend.AnO.IShilééchąą’í bikéé’ yishááł.
my.dog 3-following 1-go.ProgShínaaí shíká ’adoolwoł nisin ńt’éé’ ’áłt’ąą t’áadoo níyáa da.
1-older.brother 1-for 3-run.F 1-want.NI but after.all NEG 3-come.sg.P NEG
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- -ká after, for’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- benefactive
- Náásgóó
- yishwoł run along
- Neuter Imperfective (NI)
- nisin think, want
- ńt’éé’ relates to past timesaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- ’áłt’ąą after allsaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- t’áadoo notsaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- doo --- da frame to negativize verbs and phrasessaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- ’Áhoodzaii
- nishááh come, arrive