Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries
Shichʼéʼé kinaasdaʼgo bitsiiʼ shá beʼdíítłʼóół. Tʼáásh ʼáko?
1-daughter 3-reach.puberty.P-GO 3-hair 1-for 3-2-tie.F just-Q okayʼAdaʼniigeh, nihíká ʼadoohjah.
3pl-marry.F 1dpl-after 2dpl-run.pl.F’Ahbínídą́ą́’ t’áadoo ’ííyą́ą́’góó biniinaa wónáásdóó dichin shi’niiłhį́.
morning-past neg 1-eat.P-GO.NEG 3-because soon hunger 1-3-kill.I’Ayóigo deesk’aaz --- ’áyąą dah dinítsiz.
terribly cold no.wonder up 2-shiver.NI’Ałk’ésdisí naháłnii’go sitsilí dóó shideezhí ’aheełt’éego bá ’ahá níjaa’.
candy 3-1-buy.CI-GO 1-little.brother and 1-little.sister 3-1 split-GO.I 3-for 3-1 gave.I’Ałní’ní’ą́ągo tó háálínídi ’ahéédidiit’ash.
noon-GO spring-at refl-1du-meet.Fbik’ídadeediz
pl-3DO-1dpl-wrap.it.around.it.Pbik’ídisoodiz
3DO-2dpl-wrap.it.around.it.Pbik’ízhdidoodis
3DO-4-wrap.it.around.it.Fbik’ízhdídis
3DO-4-wrap.it.around.it.ICh’ééh jiyáán náshdį́į́h ’áádóó tó náshdlį́į́h.
watermelon again-1-eat.R then water again-1-drink.RCh'iyáán ííł'í doo ndi yééhósin da.
food 3-3-make.CI NEG but 3-3-know.NI NEGChidí nahideeshnih ndi shibéeso ’ádin.
car 3-1-buy.F but 1-money 3-none.NIDa’diidį́į́ł.
pl-1dpl-eat-pl.Fdadidiilyįh
pl-3DO-1dpl-melt.it.Fdadoołhį́į́’
pl-3DO-2dpl-melt.it.Pdazhdííłhį́į́’
pl-3DO-4dpl-melt.it.Pdeiitł’ó
pl-3DO-1dpl-weave.it.Ideitł’ó
pl-3DO-3dpl-weave.it.Ididííłhįh
3DO-2-melt.it.FDiné bikéyah bikáa’gi ndahonidzood yę́ędą́ą́’ Naatsis’áán hoolyéégóó niha’áłchíní bił ’adahineet’į́į́’.
Navajo 3-land 3-on-at pl-areal-3-flee.pl.P past Navajo.Mountain areal-be.called.NI-to 1pl-children 3-with pl-1dpl-sneak.off.PDíkwíí jį́ shą’ nanilnish?
how.many Q days 2-work.IDoo tó tsíídkáá’ dididííkáał da.
NEG water charcoal-on start-3-2-put.OC.F NEGdoołbish
3DO-2dpl-boil.it.Fdołhį́į́h
3DO-2dpl-melt.it.IDíí ’éí télli ’ayóo ’ayą́.
this TOP donkey very 3-eat.PDíí dibé yázhí yíłtééł.
TOP sheep little 3-2-carry.AnO.ProgDíí tł’óół yílééł.
this rope 3-2-carry.SFO.ProgHaalá tʼáá ʼéiyá yinílyée ni’?
how-Q just TOP 2-name.NI rememberhadasiigeed
pl-3DO-1dpl-dig.it.out.Phadeidínóołchał
pl-3DO-3dpl-card.it.(as.in.wool).Fhadoołtééł
3DO-2dpl-carry.him/her.up.out.of.something.Fhaołgéésh
3DO-2dpl-cut.it.out.IHáí lá yiską́ągo Tónaneesdizígóó bił ’adeeswod?́
who discovery tomorrow.GO Tuba.City.GOO with 3-drive.F-QJoe dóó Louise hataał.
Joe and Louise 3-sing.CIMósí ch’óółt’e’ lágo.
cat out-3-2-carry.O LÁGONáá’íídéeshtah nisin doodago t’óó siláogóó deeshááł.
again-1-go.school.F 1-want or merely military-to 1-go.Fnijiskáá’
3DO-4-investigate.it.Pnishóóh
3DO-2-brush/comb.it.INitsilí ’abínígo tóógóó łį́į́łchíí’ bił ’ałnánáldlosh łeh.
2-brother morning-GO water-to horse-red 3-with 3-go.R usuallyNizhónígo ha’íí’ą́ yę́ędą́ą́’ sxíiłgo da’ségis.
beautiful sunrise past quickly pl-3-1-wash.PNił hǫ́zhǫ́ǫ́sh doodaii’ doósh nił hózhǫ́ǫ da?
2-with-happy.NI-Q or neg-Q 2-with happy.NI negShínaaí shíká ’adoolwoł nisin ńt’éé’ ’áłt’ąą t’áadoo níyáa da.
1-older.brother 1-for 3-run.F 1-want.NI but after.all NEG 3-come.sg.P NEG
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- -ká after, for’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- benefactive
- Náásgóó
- yishwoł run along
- Neuter Imperfective (NI)
- nisin think, want
- ńt’éé’ relates to past timesaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- ’áłt’ąą after allsaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- t’áadoo notsaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- doo --- da frame to negativize verbs and phrasessaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- ’Áhoodzaii
- nishááh come, arrive




