Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries
Yadiizíní bigháníshgéésh.
can 3-through-1-cut.open.I’Ashkii bi’éé’ hazhó’ó ’ayíyiischid dóó ’ólta’ góne’ yah ’ííyá.
boy 3-shirt nicely 3-3-tuck.in.P and 3-go.P’Atsą́ą́’ ła’ jóyą́ą’ le’.
ribs some 4-eat.O desire’Ayóo deesk’aazgo beeldléí ditánígíí biih násh’nah.
very cold-GO blanket 3-thick.NI-ÍGÍÍ 3-into 1-crawl.R’Óshą́ą́’ laanaa’ dichin shi’niiłxį́.
1-eat.O wish hunger 1-3-kill.I"Binák’eeaad késhdę́ę́’į́">góó baa da’ashch’osh lá," didíínííł.
3-eye-between-around 3-to pl-3-infest.P DISC 3-2-tell.FAsdzą́ą́ yázhí bichidí doondó’ ndi naalnish da.
woman little 3-car not.even but 3-work.P NEGBeeldléí danołtsóós.
blanket pl-3-2dpl-bring.FFO.Ibik’ídeediz
3DO-1dpl-wrap.it.around.it.PCh’óóshdą́ą́dą́ą́’ Bilagáanaa Bizaad doo diists’a’ da. K’ad éí t’ááshxǫǫd t’áá bee yáshti’.
formerly English NEG 1-understand.I NEG | now TOP at.least just 3-with 1-speak.IChahash’ohjí ch’ínááhoníshóó’.
brush arbor-JÍ out-again-area-sweep.RChidí ’anáshdlééh, háálá doo naalnish da.
car 3-1-repair.I because NEG 3-work.I NEGChidí ’ániidígíí naháłnii’ nít’éé’ bee lą́ą́ shąąh háájil.
car new-ÍGÍÍ One 3-1-buy.P-GO 3-with many 1-on 3-charge.PChidí bikéé jį' adeez'áhí bikee' nitsaaígíí 'éí nahałnii'.
pickup.truck 3-tire 3-big.NI.-NMLZ TOP 3-1-buy.Pdadíníilkaad
pl-3DO-1dpl-start.to.herd.them.(animals).Idajiłhį́į́h
pl-3DO-4dpl-melt.it.(snow).Idaoołhį́į́’
pl-3DO-2dpl-melt.it.(snow).Pdeeshbish
3DO-1-boil.it.Fdidazhdidoołjah
pl-3DO-4dpl-start.fire.Fdidííłhįh
3DO-2-melt.it.Fdiididoołjah
3DO-3-start.fire.FDíí ’abíní dibé tóógóó neeshkał.
this morning sheep water-to 3-1-herd.ProgDíí hooghan ’álnéehgi bee ła’ niidlį́į’go baa tįįh diikah.
this hogan 3-pass-make.I 3-with one 1dpl-be.NI-GO 3-about achieve 1du-take.on.pl.FDíí yiską́ągo ’íídííłtah.
this tomorrow 3-2-read.FGah bikéé’ yishwoł.
rabbit 3-following 1-run.ProgGohwééh ła’ shaa níkaah.
coffee some 1-to 2-give.OC.Ihadazhneeshchaad
pl-3DO-4dpl-card.it.(as.in.wool).Phadeiniłchaad
pl-3DO-3dpl-card.it.(as.in.wool).Ihadoołbįįd
3DO-2dpl-fill.something.up.with.it.Phadoołtééł
3DO-2dpl-carry.him/her.up.out.of.something.Fhadééłbįįd
3DO-1-fill.something.up.with.it.PHáadi lá łį́į́’ naakai?
where-at Q horse 3dpl-walk.IHodíínáá’ágo bááh dootł’izhí ła’ deeshį́į́ł.
after.a.while-GO bread blue some 1-eat.FK’ad niba’ sédáa dooleeł.
now 2-wait 1-sit.SPN FUTK’ad shicheii bíká ’iishyeed.
now 1-grandfather 3-for 1-run.IKingóó ’anááda’iisdee’.
town-to again-pl-3-go.RNaa’ółí hanii náneeskaadí bił yíyą́ą́’. ’Alóós ga’ (yíyą́ą́’).
bean NEG.FOC tortilla 3-with 3-1-eat.P | rice FOC (3-1-eat.P)Shiyáázh ’ółta’góó deeyáhą́ą doo yénániih da.
1-son school-to 3-go.P-past one but NEG 3-3-remember.CI NEGShíká ’anánílwo’ doodago’ t’áadoo shaa nánít’į́ní!
1-after indef-help.R or just-neg 1-about 1-2-bother.NI-negShínaaí shíká ’adoolwoł nisin ńt’éé’ ’áłt’ąą t’áadoo níyáa da.
1-older.brother 1-for 3-run.F 1-want.NI but after.all NEG 3-come.sg.P NEG
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- -ká after, forfind in Navajo Postposition Lexicon
- benefactive
- Future (F)
- yishwoł run along
- Neuter Imperfective (NI)
- nisin think, want
- ńt’éé’ relates to past timefind in Navajo Adverb Lexicon
- ’áłt’ąą after allfind in Navajo Adverb Lexicon
- t’áadoo notfind in Navajo Adverb Lexicon
- doo --- da frame to negativize verbs and phrasesfind in Navajo Adverb Lexicon
- Perfective (P) (yi, ni, si, yi-∅)
- nishááh come, arrive