Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries

’adah

’ayóigo

’Ałk’idą́ą́’ ch’iyáán ’ ádayiilaa léi’ ła’ ’ánáádeiilyaa.

long.ago food pl-3-3-make.P Indef. some again-pl-3-1dpl-make.P

’Ałk’idą́ą́’ Diné bikéyah bikáa’gi łį́į́’ bichąą bíighahgo tł’oh deíl’áá ńt’éé’ jiní.

long.ago Navajo.land 3-upon-at horse 3-belly sufficient-GO Pl-3-extend.out.of.sight.SNP hearsay

’Ąąh háá’á wolyéii k’ad doo ’asht’é’égóó bik’ee ntsinisdzá.

credit 3-call.P now neg extremely.neg 3-on-account-of overwhelm.P

’Eii ’asdzání t’áá naníle’dii haadzih.

that lady just dismay 3-speak.P

Ííshją́ą́ shį́į́ díí ’atoo’ béésh bii’ kǫ’í bikáá’ dah séką́.

certainly perhaps this stew stove 3-on up 3-1-put.OC.P

’Íídeeshwosh daats’í doodaii’ saad naalkaah bindeeshnish.

1-sleep.F maybe or word research 3-1-work.F

Ch’óóshdą́ą́dą́ą́’ Bilagáanaa Bizaad doo diists’a’ da. K’ad ’éí t’áá shxǫǫ t’áá bee yáshti’.

formerly English neg 1-understand.I neg. Now TOP good.thing barely 3.with 1.speak-I

Ch’óóshdą́ą́dą́ą́’ Diné Bizaad t’éiyá bee yádeilti’ nít’ę́ę́’.

formerly Navajo language only 3-with pl-3-speak.I past

Ch’ééh jiyáán hooghangóó dah dii’ągo shee nikihoníłt.

watermelon home-toward up 3-1-move.SRO.P 1-with area-start-rain.P

Da’ ’ałní’ní’ą́ąjį’ tł’óo’di nishínílnish?

Q noon-until outside-at 2-work.P

de, deg

Dibé bits’į́’ daodą́ą́’ lágo.

sheep 3-meat pl-3-1dpl-eat.O LÁGO

Dibé yah ánáádanołkaad!

sheep inside semelit-pl-2pl-gather.I

doo ’ashohodéébéézhgóó

Doo choshijooł’į́į́’ le’ ’át’éégóó sh hóyéé’.

NEG 3-1-make.use.O proof.against-NEG 1-with lazy.NI

Doo deighánígóó łeeyi’ ’azhnígeed.

NEG far ground-inside 3-4-dig.P

Doochǫǫł ’át’éego ha’éé’ bik’íhizhdizheeh dooleeł.

ridiculous 3-be.NI-GO 4-clothes 4-spit.P FUT

Doozhǫǫgo da’ííłta’ígíí t’éiyá yá’át’éehgo naanish bá dahólǫ́.

satisfactory pl-3-study.P-NOM only 3-good.N-GO work 3-for pl-3-exist.NI

Doozhǫǫgo da’ííłta’ígíí t’éiyá yá’át’éehgo naanish bá dahólǫ́.

satisfactory pl-3-study.P-NOM only 3-good.N-GO work 3-for pl-3-exist.NI

dó’ --- -ísh łí

Dziłghą́’ą́ bizaad diists’a’ laanaa.

White.Mountain.Apache 3-language 1-understand.NI wish

haahláyéé

Haidą́ą́’ ’a’áán góne’ naashnish ńt’éé’ --- doo sh yá’áhoot’éeh da.

winter-past mine.shaft 1-work.I past neg 1-with area-good.N neg

hanii

Hazhó’ó nidahísóotą́.

still pl-2dpl-sit.pl.P

Hooghan binááshwoł ńt’éé shimá sání shich’ahóóshkeed.

hogan 3-encircling-1-run.Prog past 1-grandmother 1-3-scold.P

K’ad cháshk’eh gódę́ę́’į́">yaa tó de ’anool’ąął.

now wash down water up 3-rise.Prog

k’adę́ę

k’adę́ę ... lágo

Na’nízhoozhídi yíníyáago t’áá ła’ bił ’ahóókááh lágo.

Gallup-at 2-go.P-GO see.to.it some 3-with 3pl-meet.O NEG

Nidlóóhísh doodaii’ doo daats’í nidlóoh da?

2-cold.I-Q or neg perhaps 2-cold.I neg

Nimá yázhí bighangóó díílwoł dóó ’ááaad késhdę́ę́’į́">jí ’awéé’ baa ’áhólyą́dooleeł.

your aunt 3-house-to 2-run-and that-way baby 3-for 2-care.CI FUT

Sha’áłchíní béeso ’ashladiin baa nínil ńt’éé’ t’ááła’ajį́ ’ałtso yibadooskai.

1-children money 50 3-for 2-put.PlO.P past at-once all 3-3-exhaust.P

Shicheii t’áá ’íiyisíí hastihgo biniinaa kónááhoot’éhí doo na’ádódlíi da.

1-grandfather very 3-old.N-GO because next.year NEG 3-expect.live.NP NEG

Shichidí t’ahdii yá’át’ééh, ’át’ah ’índa ła’ ninááhideeshnih.

1-car still 3-good.N later one again-3-1-buy.F

Shizhé’é mósí néidiiłts’in ńt’éé’ biyaa haalwodgo ná’ádoolts’in.

1-father cat 3-3-act.with.fist.P past 3-under 3-go.P-GO REFL-3-act.with.fist.P

T’ah ’ałk’idídą́ą́’ ’éí Diné tát’áá góyaa kéédahat’íinii t’éiyá díí tábąąhgóó bidáda’ak’eh naaznil ńt’éé’.

still quite.long.ago the people water-near areal-down pl-3-reside.NI-NOM only this water-edge-toward farm 3-lie.about.SPN past

T’áadoo yaa nidanoht’áhí.

NEG down pl-3-2dpl-put.SRO.I-Í

T’áá ’ałkéé’ ’azee’ííł’íní bił yah ’adahaadzá.

just one-behind-another doctor 3-with 3-in 1Dist-4-go.I

Táá’ daats’í shinááhaigo Hwéeldi hoolyéégóó sh dah ’adiiná níigo halne’ łeh shicheii.

three maybe 1-year.P-GO Fort.Sumner-at areal-be.called-toward 1-with start.off 3-migrate.P 3-say.NI-GO 4-tell. usually 1-grandfather

Tó háálínídi ’ahéédidiit’ashałní’ní’ą́ągo.

spring-at refl-1du-meet.F noon-GO
’íísíníłts’ą́ą́’loadingplaying

Tsinaabąąs bikáádę́ę́’ ’adaashááh nt’éé shitł’aakał ’íízǫ́ǫ́z.

wagon 3-from downward-1-go.I past 1-skirt 3o-1-tear.P

yah

Yóó’ ’anáháshyeed.

away SER-1-run.R

Ła’ damóo yę́ędą́ą́’ dah ’iyétł’ónée, k’ad ’ałníí’góó ’eeshtł’óół.

one Sunday past up 3-1-set.P-past now middle-toward 1-weave.Prog

Łį́į́’ bik’i dah ’ashishnííł.

horse 3-on up 3-1-saddle.I

łahda

ʼAwéé chʼídeeldloʼ. ʼA’áshįįh daatsʼí nihee dahólǫ́.

baby 3-laugh.P Navajo.salt perhaps 2dpl-with pl-HO-exist.NI