Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries

’Abe’ yistiní hazhóó’ógo ni’ ninishtłeeh ńt’éé’ nááłhęęsh.

ice.cream carefully stop 3-1-stop.carry.I past 3-fall.P

’Ahbínídą́ą́’ t’óó ’ahodiyeeshdláałgo biniinaa ’ólta’di doo hah níyáa da.

morning-past with pretend-1-move.Prog-GO 3-because school-at NEG quickly 1-go.P NEG

’Anishkeed, t’áá ká nóólk’oł.

2-3-photograph.I neg 2-blink.O

’Ashkii nishłínę́ędą́ą́’ łah yoostsah bik’íníyá.

boy 1-be.NI-past once ring 3-1-find.P

’Ayóo łį́į́’ sh naalgeed diní, ’ííshją́ą́shį́į́ díí łį́į́chogii bikáá’ dah ńdaah!

very horse 1-with 3-buck.CI 3-2-say.NI lets.see this stallion 3-on up 2-sit.I

’Ałk’idą́ą́’ Naayéé’ Neizghání ha’a’aahjigo ’atsiniltł’ish bił dah yizdéél jiní.

long.ago Monster Slayer east-to lightning 3-with up 3-move.SFO.P 4-say

’ániidígo

’Áłchíní hastą́ą́ binidááhaidóó deigo hodees’áago t’áá ’ałtso da’ółta’go yá’át’ééh.

children six 3-year.P-from up areal-extend.NP all pl-3-study.NI-GO 3-good.N

Asdzą́ą́ yázhí bichidí doondó’ ndi naalnish da.

woman little 3-car not.even but 3-work.P NEG

Ałk'idą́ą́' 'éiyá naadą́ą́' ’ayóo k'éédadiilyééh ńt'éé'. Díísh jį́įdi 'éiyá kindę́ę́’ nidahiilniih.

long.ago TOP corn very pl-3-1dpl-plant.R past | this day-at TOP store-from pl-3-1dpl-buy.CI

Chidí naat’a’í nihił dah diit’a’.

airplane 1dpl-with up 3-fly.P

Chidí sits’ą́ą́’ hashtł’ish yiih yilwodgo t’áá ch’į́į́góó ch’ééh ’ííł’įįd.

car 1-away mud 3-into 3-go.P-GO just fail in.vain 3-1-act.P

Dibé bighan báátis dah yiishte’.

Sheep corral 3-over up 1-climb.P

Diné nihaikaíígíí nihizaad nideilkaahgo ayóó bił danilį́ ’áko ndi doo ’akót’ée da.

people 1dpl-3-come.pl.P-COMP 1dpl-language pl-3-1-investigate.I-GO very 3-with pl-3-be.NI even so NEG thus-3-be.NI NEG

Diné ła’ nizhónígo kéédahojit’į́ danihó’ní, ’áko ndi doo ’ákót’ée da.

people some 3-nice.NI-GO pl-4-3-reside.NI 3-Pl. so but NEG 4-think.CI NEG

doo ’ashohodéébéézhgóó

Doo ’áłah deiidleeh da.

NEG together pl-1dpl-meet.pl.I NEG

Doo kingóó diit’ash da.

NEG town-to 1dpl-go.du.Prog NEG

doo ndi

Doo yéé niiłtsán.

NEG fear .P. 2-1-see-NOM

doozhǫǫgo

hah

hanii

Hágoónee’, t’áá ’ákódí shahane’.

well that’s.all 1-story

Hoozdo hoolyéedi deesdoi sha’shin. ’Áyaańda (’áyąą) diné bi’éétsoh t’áá gééd ndaakai.

Phoenix areal-called-at hot possibly no.wonder person 3-coat without pl-3-go.pl.P

K’ad cháshk’eh gódę́ę́’į́">yaa tó de ’anool’ąął.

now wash down water up 3-rise.Prog

K’adę́ę ’ałné’e’áahgo díchin bik’ee shitah ’anahodí’niitłi’.

now noon hunger 3-account 1-among 1-shake.R

Kóhoot’éédą́ą́’ dibé yázhí t’óó ’ahayóí hazlį́į́’. K’ad ’éí doo t'óó ’ahayói da.

last.year sheep baby a.lot 3-Pas-it.occured.P now this NEG a.lot NEG

náás

Náneeskaadi t’áádoo naa’ółí bił yíyą́ą’da. ’Alóós t’éiyá yíyą́ą́’.

Tortilla-N (t’áá)doo-NEG Bean-N bił-3-with yíyą́ą’da-3o-1s-eat.P NEG Rice-N t’éiyá-only yíyą́ą’-3o-1s-eat.P.

Nitsilí ’abínígo tóógóó łį́į́łchíí’ bił ’ałnánáldlosh łeh.

2-brother morning-GO water-to horse-red 3-with 3-go.R usually

Níwe, tʼáádoo ʼałkʼésdisí niyą́ní.

stop NEG candy 3-2-eat.DI.NEG

Sha’áłchíní béeso ’ashladiin baa nínil ńt’éé’ t’ááła’ajį́ ’ałtso yibadooskai.

1-children money 50 3-for 2-put.PlO.P past at-once all 3-3-exhaust.P

Shitah honeezgaigo, doo naashnish da dooleeł.

1-body 3-pain.P-GO NEG 1-work.I NEG 3-become.F

Shizhé’éésh łį́į́’ yiyííshǫǫdę́ę ’ayóó ’eelwod?

1-father horse-Q 3-3-tame.P-COMP.past really 3-run.away.P

Shizhé’é ’azee’ál’į́į́ góne’ b yah ’i’ííbą́ą́z.

1-father hospital into 3-with in 3-push.wheel.P

Shínaaí chidí b dah diilwodgo bizánághah góne’ łeezh ’adzíísi’.

older.brother car 3-with up 3-run.I-GO 3-around areal-in dust 3-trail.P

T’ah doo lą’í náháhą́ądą́ą́’ ’Ashįįh Bii’ Tóodi shighan nít’ę́ę́’.

still NEG many year-past Salt.Lake.City-at 1-home past

T’ah doo lą’í náháhą́ądą́ą́’ ’Ashįįh Bii’ Tóodi shighan nít’ę́ę́’.

still NEG many year-past Salt.Lake.City-at 1-home past

T’áadoo hadahooł’áhí.

neg pl-3s-2dpl-make.noise.NP-Í

t’áá ’íiyisíí

T’áá hooshch’į’ déshnish.

suddenly 1-start.work.P

T’áá hooshch’į’ déshnish.

suddenly 1-start.work.P

Táá’ daats’í shinááhaigo Hwéeldi hoolyéégóó sh dah ’adiiná níigo halne’ łeh shicheii.

three maybe 1-year.P-GO Fort.Sumner areal-be.called-toward 1-with start.off 3-migrate.P 3-say.NI-GO

Tó dílchxoshí sits’ą́ą́’ wóódlą́ą́lágo.

soda 1-from 3-1-drink.O don’t

Tsxį́įłgo łees’áán ádíílííł; nimásání nihaa yíghááh!

quickly tortilla 2-make.F 2.poss-mat.grandma-NOM 1.pl-to 3-come.F

Yiską́ągo shicheii nihaa deeshááł ní.

tomorrow 1-grandfather 1pl-to 1-walk.F 3-say.NI

Ła’ damóo yę́ędą́ą́’ dah ’iyétł’ónée, k’ad ’ałníí’góó ’eeshtł’óół.

one Sunday past up 3-1-set.P-past now middle-toward 1-weave.Prog

Ła’ damóo yę́ędą́ą́’ dah ’iyétł’ónée, k’ad ’ałníí’góó ’eeshtł’óół.

one Sunday past up 3-1-set.P-past now middle-toward 1-weave.Prog

ʼAtʼééd doo bzhǫ́ǫ da dooleeł.

girl NEG 3-with 3-happy.NI NEG 3-become.F