Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries
’Ahbínígo ch’éshááh ’áádóó sodiszįįh.
morning-GO 1-go.out.U and.then 1-pray.U’Anishkeed, t’áá ká nóólk’oł lágo.
2-3-photograph.I neg 2-blink.O LÁGO’Aoo’, ’ashdladigóó ’oolkiłgo ’áádę́ę́’ shił ná’ílwod.
yes five-at-toward clock-GO there-from 1-with 3-return.P
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- -di at’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- location
- -góó to, toward, along, on, with a numeral it indicates a date’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- goal
- -dę́ę́’ from a general location or point in space or time, also out of, off of’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- location
- -ił with’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- transportation
- ’Áhoodzaii
- na‘oolwoł return
’Atsiniltł’ish dóó tó dayókeedígíí baa ’áłah ’aleeh lá.
electricity and water pl-3-request.I-NOM 3-for meeting DISC’Oółháásh lágo.
2-sleep.O don’t’Ádą́ą́dą́ą́’ásh nishínílnish?
yesterday-Q 2-work.PAshkii hooghan gone’ ałhosh.
boy hogan inside 2-sleep.NIbik’ídadeediz
pl-3DO-1dpl-wrap.it.around.it.Pbik’ídísdis
3DO-1-wrap.it.around.it.ICh’ééh jiyáán náánááshdą́ą́’.
watermelon again-1-eat.RChidíłtsooí bidááh síńzį́į dooleeł.
car-yellow-REL 3-for 2-stand.SPN FUTDa’ shééhonísin?
Q 1-2-know.NIdadoohsį́į́ł
pl-3DO-2dpl-eat.it.FDah níljííd!
up 2-jump.Idajíí’aal
pl-3DO-4dpl-chew.it.Pdeiidą́
pl-3DO-1dpl-eat.it.IDichinísh doodaii’ dibáá’ísh jinízin?
hunger-Q or thirst-Q 3-4-want.NIdidíníilkał
3DO-1dpl-start.to.herd.them.(animals).Fdidííłhįh
3DO-2-melt.it.Fdizhdííłjéé’
3DO-4-start.fire.PDíí tł’éé’ ’iidííłhosh.
this night 2-sleep.FDíí yiską́ągo ’íídííłtah.
this tomorrow 3-2-read.FDíkwíí jį́ nanilnish?
how.many-Q day 2-work.IDoo tó tsíídkáá’ dididííkáał da.
NEG water charcoal-on start-3-2-put.OC.F NEGDooládó’ dichin nisin da.
certainly hungry 1-want.N DAdoołhį́į́’
3DO-2dpl-melt.it.PDziłgóó ’o’ooldee’ yę́ę ná’ooldah.
mountain-to 3-go.pl.P past 3-return.pl.IDó’ísh t’ahdii nikee’ bii’ síní’eezísh łí?
DÓ’-Q still 2-shoe 3-in 2-have.on.P-Q ŁÍGohwééh t’áá bizhání ’éí doodaii’ ’abe’ biłgo daats’í nínízin?
coffee only TOP or milk 3-with-GO perhaps 3-2-want.NIHa’át’íísh neidiyoołnih nínízin?
who-Q 3-3-buy.F 2-think.NIHaashíyee' shimá bidzi' izí shił doolwoł hait'éego dilwo'.
try.and.find.out 1-mother bicycle 1-with pas-moving.fast.F 3-1-try.F 3-run.Hatáaldi 'iikááh 'atah 'ajóle’.
ceremony-at sandpainting among 4-make.OHodíina’go bááh dootł’izhí deeshį́į́ł dóó ’ahwéé bił ła’ deeshdlį́į́ł.
after.a.while-GO bread blue 3-1-eat.F and coffee 3-with some 3-1-drink.Fnidoohłeeł
3DO-2dpl-carry.a.ropelike.thing.around.Fnijizlá
3DO-4-carry.a.ropelike.thing.around.Pniłbéézh
3DO-2-boil.it.IShá bíighah na’ashkǫ́ǫ́’.
sun proportionate 1-swim.CIShilééchąą’í sitsijį’ yilwoł.
1-dog 1-ahead-to 3-run.IShimá sání dah díníilghaazh ’ayiila’ii’, nihí yaa néíni’ką́.
1-grandmother frybread 3-3-make.P-and 1.dpl under 3-3-place.PShinaaí ła'í ndi chizh t'áadoo ła' yaah ayiitą́ą da.
1-older.brother not.even.one but firewood just-NEG some directional-3-3-gather.P NEG.Shiyáázh Damóogo ’índa ’áádę́ę́’ nídeesdzá
1-son Sunday.GO will.be from 2-returning.Fshíníłbéézh
3DO-2-boil.it.PT’ah kodą́ą́’ kélchí nahideeshnih.
still now-past moccasin 3-1-buy.FT’áá ’aaníigo chizh yigééł.
really firewood 3-pass-haul.PROGTó lą’ígo nidlą́ ’áko bee nitah yá’áhoot’ééh dooleeł.
water many 3-2-drink.DI so 3-with 2-among pl-3-good.NI future
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- T’ahdii
- ’áko so, so that, so thenfind in Navajo Conjunction Lexicon
- -ee by means of’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- -tah, -taa-, -ta- among, mixing’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- Neuter Imperfective (NI)
- dooleeł futuresaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- dooleeł futuresaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi