Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries

’Ayóigo deesk’aaz --- ’áyąą dah dinítsiz.

terribly cold no.wonder up 2-shiver.NI

’Azhą́ shaa jidiijéé' ndi, t'áá hwéé deeshwoł.

even.though 1-to 3-start.off.running-pos.P just but 1-run.F

’Ałk’idą́ą́’ dahane’ yę́ę bíneeshdlį́įgo yíłta’.

long.ago pl-story past 3-1-admire.I-GO 3-1-read.P

’Áshįįh Bii’ Tóógóó náádísdzáago dziłghą́ą́’ hanáádeesh’nah.

Salt.Lake.City-toward again-1-go.F-GO mountain-back again-1-climb.R

’Eii bóhólníih ni.

that FOC 3-lead.Prog EMPH

’Íhoo’aah ’ayóo bidziil.

education very 3-strong.I

"Doildinę́ę’ daazts’ą́ą́ lá," didííniił.

3-be.outcast.NI-deceased 3-die.P DISC 3-2-tell.F

Abínídą́ą́’ kintahgóó dah didoohkah.

morning-past town-GÓÓ up start-3pl.go.F

bik’ídazhdidoodis

pl-3DO-4dpl-wrap.it.around.it.F

bik’ídiidis

3DO-1dpl-wrap.it.around.it.I

Chidí nahideeshnih ndi shibéeso ’ádin.

car 3-1-buy.F but 1-money 3-none.NI

Da’ ’ałní’ní’ą́ąjį’ tł’óo’di nishínílnish?

Q noon-until outside-at 2-work.P

Da’adánídi ’áts’ą́ą́’ deeshghał.

restaurant-at ribs 3-1-eat.F

dajíí’aal

pl-3DO-4dpl-chew.it.P

daołhį́į́h

pl-3DO-2dpl-melt.it.(snow).I

dazhdooyį́į́ł

pl-3DO-4dpl-eat.it.F

Dichinísh doodaii’ dibáá’ísh jinízin?

hunger-Q or thirst-Q 3-4-want.NI

dizhdííłjéé’

3DO-4-start.fire.P

Díí ’abíní dibé tóógóó neeshkał.

this morning sheep water-to 3-1-herd.Prog

Doo tó tsíídkáá’ dididííkáał da.

NEG water charcoal-on start-3-2-put.OC.F NEG

Ha’át’íí biniiyé ’ákǫ́ǫ́ díníyá?

what 3-for.purpose there 2-start.go.P

Haahláyéé ’ajiiłhosh.

don’t.dare 4-sleep.I

hadadíníilchał

pl-3DO-1dpl-card.it.(as.in.wool).F

hadadínóołchał

pl-3DO-2dpl-card.it.(as.in.wool).F

hadeeshtééł

3DO-1-carry.him/her.up.out.of.something.F

hazhdééłbįįd

3DO-4-fill.something.up.with.it.P

Háadi lá dibé nidahaniih?

where-at Q sheep pl-3-pass-sell.CI

Háí shą’ ’ałhosh?

who Q 3-sleep.I

jidíníłkaad

3DO-4-start.to.herd.them.(animals).I

Jooł de’’aah.

ball here 3-2-bring.I

jííshóó’

3DO-4-brush/comb.it.P

Kingóó ’anááda’iisdee’.

town-to again-pl-3-go.R

Kwii ’áłah ’aleeh léi’ hasht’e náádahojidlééh.

here together meet since prepare again-pl-area-4-tidy.up.R

Mósí ch’óółt’e’ lágo.

cat out-3-2-carry.O LÁGO

Náneeskaadi t’áádoo naa’ółí bił yíyą́ą’da. ’Alóós t’éiyá yíyą́ą́’.

Tortilla-N (t’áá)doo-NEG Bean-N bił-3-with yíyą́ą’da-3o-1s-eat.P NEG Rice-N t’éiyá-only yíyą́ą’-3o-1s-eat.P.

Nimá sání dó’ bina’nitin t’ah ła’ bénánílniihísh łí.

2-grandmother DÓ’ 3-teaching yet some 3-2-remember.CI-Q ŁÍ

nisoolá

3DO-2dpl-carry.a.ropelike.thing.around.P

Nizhónígo ha’íí’ą́ yę́ędą́ą́’ sxíiłgo da’ségis.

beautiful sunrise past quickly pl-3-1-wash.P

Shichá si’ą́ągo ’iiłhaazh.

1-huddle 3-put-SPN-GO 1-sleep.P

Shimá sání dah díníilghaazh ’ayiila’ii’, nihí yaa néíni’ką́.

1-grandmother frybread 3-3-make.P-and 1.dpl under 3-3-place.P

shoołbéézh

3DO-2dpl-boil.it.P

shéłbéézh

3DO-1-boil.it.P

T’áá shǫǫ dibé náz’ah lá.

good.thing sheep 3-butcher.P DISC

Tó lą’ígo nidlą́ ’áko bee nitah yá’áh’hoot’ééh dooleeł.

water many 3-2-drink.DI so 3-with 2-among pl-3-good.NI future

Tsxį́įłgo tł'aakał ła’ ’ájóle’.

hurry-GO skirt some 3-4-make.O

yiishjį́į́h

Imperfective Mode: 1-become.black.I

Yiską́ągoósh ’adeestsił nínízingo bee na’anishí hasht’enilééh?

tomorrow-Q 1-make.F 2-want.NI-GO tool 3-2-prepare.I

Łį́į́’ dóó łeech’ąą’í dibé bíhooghan góne’ yah ahi’noolcháá’.

horse and dog sheep 3-corral inside into 2-together-run-in.P

ʼAtʼééd doo bzhǫ́ǫ da dooleeł.

girl NEG 3-with HO-happy.NI NEG 3-become.F

“Níléi dził binaagóó ’áheehidi’níílchééł”, ní jiní ma’ii.

yonder.there mountain 3-around-GÓÓ around-2-du-run.F 3-say.P 4-say.P coyote