Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries
’Adáádą́ą́’, hééł sinil góne’ hasht’ehooshłaa.
Day.last belongings storage inside 3-1-clean.P’Aghaa’ hooghan góne’ shijool.
wool house inside 3-lie.NCM.SPN’Ahbínígo ch’éshááh ’áádóó sodiszįįh.
morning-GO 1-go.out.U and.then 1-pray.U’Ííshją́ą́ shį́į́ díí ’atoo’ béésh bii’ kǫ’í bikáá’ dah séką́.
certainly perhaps this stew stove 3-on up 3-1-put.OC.P’Oółháásh lágo.
2-sleep.O don’t’Íhoo’aah ’ayóo bidziil.
education very 3-strong.I’Íhoo’aah ’ayóo bidziil.
education very 3-strong.I"Binák’eeaad késhdę́ę́’į́">góó baa da’ashch’osh lá," didíínííł.
3-eye-between-around 3-to pl-3-infest.P DISC 3-2-tell.FBéégashii báháchxį’go bik’ee neeshchééł.
cattle 3-become.angry.I-GO 3-on.account.of 1-flee.Progbik’ídísdis
3DO-1-wrap.it.around.it.Ibik’ízhdidoodis
3DO-4-wrap.it.around.it.FCh’íníyáá nít’ę́ę́’ t’áá hooshch’į’ łééchąą’í shich’į’ ch’élwod.
out-1-go.P past suddenly 1-to dog out-3-come.PChidí nidabinołtłáád.
car pl-3-2dpl-stop.IChidí t’ą́ą́’ nináníłbą́ą́z.
car just 3-1-reparked.RChidíłtsooí bidááh síńzį́į dooleeł.
car-yellow-REL 3-for 2-stand.SPN FUTDa’ ’áájí ’ałdó’ ’áłah ’azlį́į́’?
Q that-side also meeting 1-happen.PDa’ dichinísh nínízin?
Q hunger-Q 2-feel.NIdadidíníilkał
pl-3DO-1dpl-start.to.herd.them.(animals).Fdadiilyį́į́h
pl-3DO-1dpl-melt.it.Idadoołbish
pl-3DO-2dpl-boil.it.Fdaołhį́į́h
pl-3DO-2dpl-melt.it.(snow).Ideidiłhį́į́h
pl-3DO-3dpl-melt.it.Ideiyííyą́ą́’
pl-3DO-3dpl-eat.it.Pdidadiiljéé’
pl-3DO-1dpl-start.fire.Pdideidííłjéé’
pl-3DO-3dpl-start.fire.Pdidínóołkał
3DO-2dpl-start.to.herd.them.(animals).Fdoohsį́į́ł
3DO-2dpl-eat.it.Fhadaniilchaad
pl-3DO-1dpl-card.it.(as.in.wool).Ihadeeshtééł
3DO-1-carry.him/her.up.out.of.something.FKinaaldáágóó jidóya’ t’óó ’ílį́.
puberty.ceremony-to 4-go.O hope just thinkNáńsdzáago t’áá ’íídą́ą́’ ’ííníyą́ą’ dooleeł.
back-1-go.sg.P-GO just already INDEF-2-eat.P FUTneidooleeł
3DO-3-carry.a.ropelike.thing.around.Fnidaohłé
pl-3DO-2dpl-carry.a.ropelike.thing.around.INizhónígo ha’íí’ą́ yę́ędą́ą́’ sxíiłgo da’ségis.
beautiful sunrise past quickly pl-3-1-wash.PNá’áł’ah doo ndi yiyiichįįh da.
3-butcher.CI NEG 3-good.at.NP NEGShichá si’ą́ągo ’iiłhaazh.
1-huddle 3-put-SPN-GO 1-sleep.PShicheii bighangóó yishááł.
1-grandfather house-toward 1-go.ProgShideezhí náneeskaadí ’ánáánéídlééh.
1-younger.sister tortilla 3-3-make.RShínaaí shíká ’adoolwoł nisin ńt’éé’ ’áłt’ąą t’áadoo níyáa da.
1-older.brother 1-for 3-run.F 1-want.NI but after.all NEG 3-come.sg.P NEG
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- -ká after, for’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- benefactive
- Náásgóó
- yishwoł run along
- Neuter Imperfective (NI)
- nisin think, want
- ńt’éé’ relates to past timesaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- ’áłt’ąą after allsaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- t’áadoo notsaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- doo --- da frame to negativize verbs and phrasessaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- ’Áhoodzaii
- nishááh come, arrive
shéłbéézh
3DO-1-boil.it.PT’ah ’ałk’idídą́ą́’ sik’is t’áá yiiłtsą́ą́ nít’ę́ę́’.
still long-ago 1-friend just 3-1-see.P pastTsinaabąąs bee nida’abąąs yę́ędą́ą́’ shi’dizhchį́.
wagon 3-with pl-3-drive.I past 1-pass-born.PTł’éédą́ą́’ ni’shéłhaazh.
night-past 1-rest.Pwołhį́į́h
3DO-2dpl-melt.it.(snow).IYadiizíníshą’ haa néelt’e’go nínízin?
can-Q how 3.many.N-GO 2-want.NIyiidlą́ą́’
3DO-1dpl-drink.it.PYiską́ągo Na’nízhoozhígóó deet’áazhgo haa’í lá ’adiidį́į́ł?
tomorrow Gallup-to 1dpl-go.du.F-GO where Q 1pdl-eat.F
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- yiską́ągo tomorrowsaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- -góó to, toward, along, on, with a numeral it indicates a date’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- -go verb and subordinating encliticsaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- Náásgóó
- déyá start to go
- haa’í whereNa’ídíkid bik’ídáahgi
- lá particle for content questionsNa’ídíkid bik’ídáahgi
- Náásgóó
- ’ashą́ eat




