Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries

’Adą́ą́dą́ą́’ ch’iyáán ’áshłaago dajííyą́ą́’.

yesterday food 1-make.P-GO pl-4-eat.P

’Asdzą́ą́ Báhoozhóní yinishyé.

woman happy 1-called.NI

’Ałk’idídą́ą́’ kin ’áshłaa ńt’éé’ ’éí t’ahdii bii’ shighan.

quite.long.ago house 3-1-make.P past it still 3-in 1-home

’áko shį́į́ ’índa

CONJ

’ániidígo

’Eii łééchą̨ą’í t’áá ’áko taah yilwo’.

that dog immediately water.into 3-run.U
’íísíníłts’ą́ą́’loadingplaying

bik’ídeediz

3DO-1dpl-wrap.it.around.it.P

Ch’éénísh’į́įgo náá’deeshtł’óół nissin.

out summer.GO 1-again.weave.F 1-desire

Ch’iyáán ’áshłaadóó tsííd bik’i hooziid.

food 3-1-cook.P-from embers 3-onto area-1-cover.P

ch’į́į́góó

Ch’óóshdą́ą́dą́ą́’ Bilagáanaa Bizaad doo diists’a’ da. K’ad ’éí t’áá shxǫǫ t’áá bee yáshti’.

formerly English neg 1-understand.I neg. Now TOP good.thing barely 3.with 1.speak-I

Chidí naat’a’íísh hooghankáá’góó ch’ínísaal ’éí doodaii’ dziłghą́ą́’góó daats’í?

airplane house-over-along over-3-fly.P TOP or mountain-attached-along perhaps

daats’í

dajishóóh

pl-3DO-4dpl-brush/comb.it.I

daohsą́

pl-3DO-2dpl-eat.it.I

daoohgish

pl-3DO-2dpl-make.one.cut.in.it.I

didínóołkał

3DO-2dpl-start.to.herd.them.(animals).F

diidííłjéé’

3DO-3-start.fire.P

dishhį́į́h

3DO-1-melt.it.F

dizhdínóołkał

3DO-4-start.to.herd.them.(animals).F

Doo łá’í ndi naash’áa da.

NEG one but 3-1-hold.SRO.CI NEG

doolá dó’ --- da lá

Ha’át’éegosh náníldzid?

why-Q 2-fear.I

Haa níníłnééz?

what 2-tall.relatively.NI

hadajiłgéésh

pl-3DO-4dpl-cut.it.out.I

Haidą́ą́’ ’a’áán góne’ naashnish ńt’éé’ --- doo sh yá’át’éeh da.

winter-past mine.shaft 1-work.I past neg 1-with 3-good.N neg

haníłchaad

3DO-2-card.it.(as.in.wool).I

Háádę́ę’shą’ díí ch’ah nizhóní léi’ naa yílts’id?

where-from-Q DEM hat 3-beautiful.NI INDEF 2-to 3-move.air.SRO.P

Háísh yiską́ągo ’adoogis?

who-Q tomorrow 3-wash.F

Hííłch’į’go ’íinda ta’iideeshnih.

evening.GO until 1-mix.dough.F

Kingóó ’anááda’iisdee’.

town-to again-pl-3-go.R

Kintahdę́ę́’ łį́į́’ sh nááldlosh.

town-from horse 1-with 3-run.CI

Mary ha’át’íí nayiisnii’?

Mary what 3-3-buy.P

Mary ha’át’íí yinízin?

Mary what 3-3-want.NI

Náshdóí yę́ę noonéełgo wónáásdóó k’adę́ę ’ádįįh jiní.

wildcat former 3-die.off.Prog-GO soon nearly 3-extinct.I 4-say.NI

nijizlá

3DO-4-carry.a.ropelike.thing.around.P

Shicheii bighangóó yishááł.

1-grandfather house-toward 1-go.Prog

Shínaaí shikétł’á ’iiyilgo łį́į́’ bikáá’ hasis’na’.

1-older.brother 1-foot-bottom 3-3-boost.P-GO horse 3-top up-1-crawl.P

T’ah doo sha’áłchíní haleehę́ędą́ą́’ doozhǫǫgo shibéeso (sibéeso) hólǫ́ǫ́ ńt’éé’.

still NEG 1-children 3-be.born.I-past satisfactory 1-money 3-exist.NI past
’íísíníłts’ą́ą́’loadingplaying

Táá’ daats’í shinááhaigo Hwéeldi hoolyéégóó sh dah ’adiiná níigo halne’ łeh shicheii.

three maybe 1-year.P-GO Fort.Sumner-at areal-be.called-toward 1-with start.off 3-migrate.P 3-say.NI-GO 4-tell. usually 1-grandfather

Tsinaabąąs bee nida’abąąs yę́ędą́ą́’ shi’dizhchį́.

wagon 3-with pl-3-drive.I past 1-pass-born.P

Tł’éédą́ą́’ ni’shéłhaazh.

night-past 1-rest.P

wołhį́į́h

3DO-2dpl-melt.it.(snow).I

yiidą́ą́’

3DO-1dpl-eat.it.P

yiishjį́į́h

Imperfective Mode: 1-become.black.I

yishdlą́ą́’

3DO-1-drink.it.P

Yiską́ągo níléí hódahdi ’ółta’di ni’dí’néeshtįįł nissin.

tomorrow that up.at school-at 1-teach.F 1-want.CI

Yiską́ągo Na’nízhígóó deet’áazhgo haa’í lá ’adiidį́į́ł?

tomorrow Gallup-to 1dpl-go.du.F-GO where Q 1pdl-eat.F

Ániid iiyą́ą́ ’áko ndi t’ah dichin nisin.

Recently 1-eat.P even then still 3-hungry 1-want.NI

Ła’ damóo yę́ędą́ą́’ dah ’iyétł’ónée, k’ad ’ałníí’góó ’eeshtł’óół.

one Sunday past up 3-1-set.P-past now middle-toward 1-weave.Prog