Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries

’Aadę́ę́’ hoołtį́į́ł.

there-from 3s-rain.Prog

’Ahbínídą́ą́’ ch’ééh niba’ hasht’e’ ’ádííníszin.

morning-Past in.vain 2-wait ready REFL-1-keep.CI

’Ałk’idą́ą́’ Diné bikéyah bikáa’gi łį́į́’ bichąą bíighahgo tł’oh deíl’áá ńt’éé’ jiní.

long.ago Navajo.land 3-upon-at horse 3-belly sufficient-GO Pl-3-extend.out.of.sight.SNP hearsay

’Ałk’idą́ą́’ tł’oh naadą́ą́’ dant’į́įhgo łį́į́’ doodaii’ béégashii da há hada’ał’éés ńt’éé’.

long.ago grass corn 3-ripen.I-GO horse or cow etc. 4-for 3-stomp.I past

’Áádę́ę́’ nánísdzáago łį́į́’ bá nida’deeshjoł.

from.there 1-return.P-GO horse 3-for pl-1-set.out.NCM.F

’Áádóó hainidzaa?

and.then what-3-2-do.P

’áko shį́į́

CONJ

-jigo

Bikáá’ dah ’asdáhí bikáa’gi doodaai’ ni’góó daats’í nishdaah?

chair 3-top-at or floor-on perhaps 1-sit.NI

Béésh ’áłts’ózí bee ’atsidí bee ’aháníłne’.

wire hammer 3-with 3-1-beat.P

Ch’ééh jiyáán náánááshdą́ą́’.

watermelon again-1-eat.R

Ch’óóshdą́ą́dą́ą́’ Bilagáanaa Bizaad doo diists’a’ da. K’ad éí t’ááshxǫǫd t’áá bee yáshti’.

formerly English NEG 1-understand.I NEG | now TOP at.least just 3-with 1-speak.I

Ch’óóshdą́ą́dą́ą́’ shichidí naaki. K’ad ’éí t’ááłá’i.́

formerly 1-car two now it one

Chidí t’ą́ą́’ nináníłbą́ą́z.

car just 3-1-reparked.R

dayííłhį́į́’

pl-3DO-3dpl-melt.it.(snow).P

deidííłhį́į́’

pl-3DO-3dpl-melt.it.P

deiidą́

pl-3DO-1dpl-eat.it.I

didoołhįh

3DO-2dpl-melt.it.F

Díí kwe’é biká’ígíí ’índa bik’i’diitą́.

this here 3-on.NOM until.then 3-1.understand.P

Díí tł’éé’ ’índa hazhó’óó ’iideeshwosh.

this night only.then uninterrupted 1-sleep.F

doo --- ndi

Doo ńdeeshdááł da, háálá kwii doo shił yá’áhoot’éeh da.

NEG 1-return.F NEG because here NEG 1-with 3-good.NI NEG

dó’ --- -ísh łí

Gohwééh doo ndi łikan da.

coffee NEG but 3-taste-good.NI NEG

Ha’át’íísh nizhé’é yaa naaghá?

what-Q 2-father 3-about 3-do.CI

hadazhniłchaad

pl-3DO-4dpl-card.it.(as.in.wool).I

hadeiniłchaad

pl-3DO-3dpl-card.it.(as.in.wool).I

hadeishgizh

pl-3DO-3dpl-cut.it.out.P

hadííłtééł

3DO-2-carry.him/her.up.out.of.something.F

Háádę́ę́’shą’ tó ndahohheeh?

where-from-Q water pl-3-2-haul.LPB.I

Hádą́ą́’sh Dibé Nitsaadę́ę́’ néínídzá?

when-past-Q Colorado 3-return.P

háí

k’asdą́ą́’

Na’nízhoozhídę́ę́’ shíká b ’oolwoł.

Gallup-from 1-for 3-with 3-drive.I

nijilé

3DO-4-carry.a.ropelike.thing.around.I

Nimá yázhí bighangóó díílwoł dóó ’ááaad késhdę́ę́’į́">jí ’awéé’ baa ’áhólyą́dooleeł.

your aunt 3-house-to 2-run-and that-way baby 3-for 2-care.CI FUT

Shimá dóó shizhé’é bił dibé dóó tł’ízí ta’nda’díígish nt’éé’.

1-mom and 1-dad 3-with sheep and goats 3-pl.shear.I past

Shimá sání t’áá shídin ’ííyá.

Shimá tanaashgiizh ’áyiilaago ’áádóó deiilts’ee’.

1-mother pudding 3-make.P-GO and.then pl-3-1dpl-eat.MM.P

Shiye’ éí naaki béeso yideená chidí yésį́.

1-son TOP two money 3-exchange.for car 3-stand.SPN

Shį́į́dą́ą́’ sitsą́ hodíínii’go k’asdą́ą́’ dasétsą́.

summer-last 1-stomach areal-.hurt.P-GO nearly 1-die.P

Sikétsíín diniihgo bik’í’dísdis.

1-ankle pain-GO 3-wrap.I

T’áá kintahdi ’ííyą́ą́’ nidi náá’áshdą́.

just town-at 1-eat.P but 3-1eat.R

Tł’éédą́ą́ łééchąą’í léi’ nihił ’yaííyá’ii’ neeztį́.

last.night dog strange 1dpl-with 3-come.inside.P-and lie.down.SNP

Tł’éédą́ą́’ shį́į́ nida’a’nééhgóó nidadziskai.

last.night perhaps game-to pl-3-3-go.pl.P

yiilzhóó’

3DO-1dpl-brush/comb.it.P

Yiską́ągo Bee’eldííldahsinilgóó ’adeesdee’.

tomorrow Albuquerque-to 4-PL.underway.F

Yóó’ ’anáháshyeed.

away SER-1-run.R

Yéego nihee nahóółtą́ągo yá’át’ééh doo yę́ę ’áko shį́į́ naadą́ą́’ dadinóosééł.

hard.GO 1pl-on 3-rain.P.GO 3-good future wish then maybe corn 3pl-grow.F

Łį́į́’ bá ni’níłjoolgo ’índa Kintahgóó diikah.

horse 3-for 2.feed.NCM.P only.then town-GO 3pl.go.F