Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries

’Ahbínídą́ą́’ t’áadoo ’ííyą́ą́’góó biniinaa wónáásdóó sitsiits’iin diniih.

morning-past neg 1-eat.P-GO.NEG because soon 1-head 3-ache.CI

’Ahbínídą́ą́’ t’áadoo ’ííyą́ą́’góó biniinaa wónáásdóó sitsiits’iin díínii’.

morning-past neg 1-eat.P-GO.NEG because soon 1-head 3-ache.P

’Ashiiké yázhí nináádaa’né.

boys young pl-3-play.R

’Áádę́ę́’ nánísdzáago łį́į́’ bá nida’deeshjoł.

from.there 1-return.P-GO horse 3-for pl-1-set.out.NCM.F

’Áádóó háajigo dah diníyá?

and.then which.way-GO start.off 2-go.I

’Ííłta’ dóó ’iiłghaazh.

1-read.P CONJ 1-sleep.P

-jí

Ch’iyáán nináhíłnihgo haa nízahjį’ ’ánádįįh?

food 3-2-buy.R how 3-long.N-up.to 3-become.none.R

Chidí ’anáshdlééh, háálá doo naalnish da.

car 3-1-repair.I because NEG 3-work.I NEG

daohshóóh

pl-3DO-2dpl-brush/comb.it.I

daoohdlą́ą́’

pl-3DO-2dpl-drink.it.P

Dá’ák’ehdi t’ah ńt’éé’ t’óó ’ayóigo nahachagii bizhiin yijiłgo yiiłtsą́.

field-at still past many grasshoppers swarm 4-move.along.Prog-GO 3-1-see.P

deiidą́

pl-3DO-1dpl-eat.it.I

deiilbéézh

pl-3DO-1dpl-boil.it.I

deitł’ó

pl-3DO-3dpl-weave.it.I

dideididoołjah

pl-3DO-3dpl-start.fire.F

didííłhįh

3DO-2-melt.it.F

didíłjeeh

3DO-2-start.fire.I

Díigi ’át’éego yigááł.

this-similar.to 3-walk.Prog

Dlǫ́ǫ́’ ’a’ą́ą́dę́ę́’ hanoolne’ dóó naneesne’.

prairie.dog hole-from stick.head.up.out.P and 3-look.around.P

Dlǫ́ǫ́’ ba’áán góne’ yahadeeshnii’go dlǫ́’áyázhí shishhash.

prairie.dog 3-hole into down1-3.to.reach.out.hand prairie.dog-little 1-bite.P

Doo hazhó’ó ’adiist’a’ da léi’ t’óó shaa daadloh.

NEG good reflex-1.hear.NI NEG since just me.at pl.3.laugh.I

Doo yéé niiłtsán.

NEG fear .P. 2-1-see-NOM

doochǫǫł --- dooleeł

dínółkaad

3DO-2dpl-start.to.herd.them.(animals).I

Haa néelą́ą́’ nidá’ák’eh?

how 3-much.N 2-cornfield

haa yídéetą́ą́’

’íísíníłts’ą́ą́’loadingplaying

Hak’az bik’ee shíchį́į́h doo ’áháłchįįh da.

háádę́ę́’

háí

jidiłhį́į́h

3DO-4-melt.it.I

Mósí yázhí bimá yits’ą́ą́’ yóó’ííyá.

kitten 2-mother 3-from away-3-go.P

Naaki nááhaigo shich’é’é náá’íídeeshtah, ní.

Two year.GO 1-daughter again.school.F said.

nideiilyé

pl-3DO-1dpl-carry.a.ropelike.thing.around.I

nideizlá

pl-3DO-3dpl-carry.a.ropelike.thing.around.P

Nił hǫ́zhǫ́ǫ́sh doodaii’ doósh nił hózhǫ́ǫ da?

2-with-happy.NI-Q or neg-Q 2-with happy.NI neg

Shilį́į́’ tł’aaká’ii dóó shilį́į́’ biyéél bił tsodizin ’íishłaa.

1-appaloosa and 1-horse 3-saddle 3-with prayer 3-1-make.P

Shizhé’é nihwiiłdlaadgo bikéé’ naad’ ’adaashjaah łeh.

1-father 3-3-plow.I-GO 3-behind corn 3Pl-1-drop.I Cust.

T’áá ’ákwíízhíní tó dah siyínígóó ’ałnánáshdááh.

every summer lake-toward again-1-go.R

Tsé ’ayóí ’áníłtso léi’ tsékooh góyaa hadah ch’ééłmááz.

rock remarkably large INDEF canyon areal-down areal-edge out-3-1-roll.P

Tsxį́įłgo łees’áán ’ánílééh; nimásání nihaa níyá!

quickly tortilla 2-make.I 2-mat.grandma 1.pl-to 3-came.P

Tł’éédą́ą́’ t’áadoo hazhó’í ’ííłhaazh da léi’ bił nisin.

night.last NEG good 1.sleep.P NEG since sleepy 3-1.desire.NI

Tł’óół tsin bigaan binah dah sélá.

rope stick arm 2-against up 3-1-hung.P

wooshjį́į́h

Optative Mode: 1-become.black.O

yidoołbish

3DO-3-boil.it.F

yiidlą́ą́’

3DO-1dpl-drink.it.P

yiishjį́į́’

Perfective Mode: 1-become.black.P

yishóóh

3DO-3-brush/comb.it.I

Yiską́ągo Na’nízhígóó deet’áazhgo haa’í lá ’adiidį́į́ł?

tomorrow Gallup-to 1dpl-go.du.F-GO where Q 1pdl-eat.F

Yiską́ągo daats’í doodaii’ naakiiską́ągo daats’í dah dideeshááł.

tomorrow.GO maybe either two.tomorrow-GO or start.off 1-start.go.F