Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries

Jáan biʼdizhchínéejįʼ ʼanááyííłką́. Bá daʼdiidį́į́ł.

John 3-birth.past-up-to again-day.P 3-for 1pl-eat.F

’Ałk’idą́ą́’ Diné bikéyah bikáa’gi łį́į́’ bichąą bíighahgo tł’oh deíl’áá ńt’éé’ jiní.

long.ago Navajo.land 3-upon-at horse 3-belly sufficient-GO Pl-3-extend.out.of.sight.SNP hearsay

’Ííyą́ą́dóó bik’ijį’ tsinyaagi nétį́į́ dóó ’iiłhaazh.

1-eat.P and 3-after tree-under-at.spec 1-lie.down.P and 1-sleep.P

-ii’, yi’

-káá’

-t’ah

Bini’ íídeeshtah doodago ’éiyá yóó’ ’adeeshwoł.

let will-1-school or only away 1-off-run.P

Ch’é’étiingóó naanéhígíí shił bééhózin.

entrance-along 3-play.I-COMP 1-with 3-know.NI

Ch’ééh jiyáán hastiin baa nahashniihgo ch’ééh ’ííł’įįd ’ahbínídą́ą́’.

watermelon man 3-from 3-1-buy.CI-GO tried in.vain 1-act.P morning-past

Ch’óóshdą́ą́dą́ą́’ shichidí naaki. K’ad ’éí t’ááłá’i.́

formerly 1-car two now it one

Chidíísh bee hólǫ́ doodago ni daats’í chidí nee hólǫ́?

car-Q 3-with 4-exist.N or 2 maybe car 2-with 4-exist.NI

dadiilyį́į́h

pl-3DO-1dpl-melt.it.I

dadoołbish

pl-3DO-2dpl-boil.it.F

Dahojitaałgo t’áá hoonaałgo wónáásdóó ’ayóí ’íits’a’go dahojitaał.

Pl-4-sing.I-COMP just areal-3-move.Prog-COMP soon remarkable 3-sound.I-COMP pl-4-sing

daohshóóh

pl-3DO-2dpl-brush/comb.it.I

daołbéézh

pl-3DO-2dpl-boil.it.I

Dichin nínízin ya’?

hungry 2-want.NI Q

didínéeshkał

3DO-1-start.to.herd.them.(animals).F

Doo choshijooł’į́į́’ le’ ’át’éégóó sh hóyéé’.

NEG 3-1-make.use.O proof.against-NEG 1-with lazy.NI

dołhį́į́h

3DO-2dpl-melt.it.I

Dziłneeláagí nánisé’ ’azee’ háágeed.

mountain-end-at growing.herb medicine up-3-1-dig-1.P

Ha’át’íí nizhé’é yaa naaghá?

what Q 2-father 3-about 3-do.CI

haa nóoshóní

’íísíníłts’ą́ą́’loadingplaying

Haa’í shą’ neezgai?

where Q 3-hurt.N

haashgéésh

3DO-1-cut.it.out.I

Haashíyee’ ’ahíłká ’ańdiijah.

let’s.see each.other-for together-1du-run.pl.F
’íísíníłts’ą́ą́’loadingplaying

Haaʼí lá áshį́į́h nííníʼą́?

where-Q salt 3-2-handle.SRO.P

hadeidoołtééł

pl-3DO-3dpl-carry.him/her.up.out.of.something.F

háajį’go

háálá

because

Háí lá Naatsis’áángóó náádeesdzá?

who-Q discover Navajo.Mountain.GOO again-3-go.F

Hodíína’go ch’í’deeshnił.

later.GO out.animals.F

Jake ’ólta’ b bóhoneedzą́.

Jake education 3-with 3-possible.NI

Jáan Mary bił baghan.

John Mary 3-with 3-live

K’ad hooghangóó nááshdááł dooleeł.

now hogan-toward 1-go.Prog FUT

K’ad shicheii bíká ’iishyeed.

now 1-grandfather 3-for 1-run.I

Nanise’ígíí ch’iiyáán daohsą́ ’áko bee nihits’íís bitah ya’ádahoot’ééh dooleeł.

plant-ÍGÍÍ food pl-2-eat.I so 3-with 2pl-body 3-among pl-3-good.NI future

náás

ndi

Nidlóóhísh doodaii’ dooísh nidlóoh da?

2-cold.I-Q or NEG-Q 2-cold.I-Q NEG

Shimá dóó shizhé’é Yootóodi ’ółta’ ńt’éé’.

1-mother and 1-father Santa.Fe-at 3-go.to.school.NI past

Shiye’ bicheii yi’ká ’análwo’dooleeł biniiyé ba’niłtį́į́́ nt’éé’ sits’ą́ą́’ yił nikidíńiit’ą́ą́zh. (YM 1987:632)

1-son 3-grand.father for 3-1-help.F for 3-loan for 1-away with 2-dpl.walk.P

Shiye’ éí naaki béeso yideená chidí yésį́.

1-son TOP two money 3-exchange.for car 3-stand.SPN

T’áá ká dibe łá yóó’ ’ayónííł

Neg sheep some 3-lose.O

yidíníłkaad

3DO-3-start.to.herd.them.(animals).I

Yiską́ągo nighanaad késhdę́ę́’į́">di naadeeshááł.

tomorrow 2-home-at 2-to-1-go.F

Yiską́ągo shicheii nihaa deeshááł ní.

tomorrow 1-grandfather 1pl-to 1-walk.F 3-say.NI

yitł’ó

3DO-3-weave.it.I

yínídlą́ą́’

3DO-2-drink.it.P

Ła’ damóo yę́ędą́ą́’ dah ’iyétł’ónée, k’ad ’ałníí’góó ’eeshtł’óół.

one Sunday past up 3-1-set.P-past now middle-toward 1-weave.Prog