Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries
’Adą́ą́dą́ą́’ ’íítseedgo bee na’anishí hasht’enáshdlééh.
yesterday 1-pound.P-GO tool 3-1-put.back.I’Ahbínígo ch’éshááh ’áádóó sodiszįįh.
morning-GO 1-go.out.U and.then 1-pray.U’Ałk’ésdisí naháłnii’go sitsilí dóó shideezhí ’aheełt’éego bá ’ahá níjaa’.
candy 3-1-buy.CI-GO 1-little.brother and 1-little.sister 3-1 split-GO.I 3-for 3-1 gave.I’Ałk’idą́ą́’ ye’iitsoh lei’ jiní “łeeh nideeshbish.”
long.ago giant INDEF 4-say.P ground-into 2-1.roast.F’Eii mósí tsásk’eh bik'i dah síłteeh.
that cat bed 3-on up 3-2-AO.CI’Íídeeshwosh daats’í doodaii’ saad naalkaah bindeeshnish.
1-sleep.F maybe or word research 3-1-work.Fbik’ídidoohdis
3DO-2dpl-wrap.it.around.it.FBíni’dii si’ą́ t’áádoo baa nánít’íní.
3-let-stay 3-sit.SRO.SPN just.NEG 3-about 2-bother.NIChidí ’anáshdlééh, háálá doo naalnish da.
car 3-1-repair.I because NEG 3-work.I NEGChidí na’na’í łęęzh yíyooyił.
tractor dirt 3-3-push.Progdadidoołhįh
pl-3DO-2dpl-melt.it.Fdayiigish
pl-3DO-3dpl-make.one.cut.in.it.Idazhdoołbish
pl-3DO-4dpl-boil.it.Fdeiilyį́į́’
pl-3DO-1dpl-melt.it.(snow).Pdeiyą́
pl-3DO-3dpl-eat.it.Idideidííłjéé’
pl-3DO-3dpl-start.fire.PDoo bił bééhózin da ya’?
neg 3-with 3-know.CI neg QDíí jį́ Nida’iiníísh ’áko shį́į́ nihich’į’ nida’iilyé, ya’?
today Friday then.maybe 1pl-toward 1pl-payment.I Qdííyį́į́ł
3DO-2-eat.it.FGah bik’ee’ taah yí’áhígóó ’eesbąs.
rabbit foot water 3-into1-drive.ProgGohwééh t’áá bizhání ’éí doodaii’ ’abe’ biłgo daats’í nínízin?
coffee only TOP or milk 3-with-GO perhaps 3-2-want.NIHaahláyéé ’ajiiłhosh.
don’t.dare 4-sleep.Ihadanołchaad
pl-3DO-2dpl-card.it.(as.in.wool).Ihadeidééłbįįd
pl-3DO-3dpl-fill.something.up.with.it.Phadiiltééł
3DO-1dpl-carry.him/her.up.out.of.something.Fhajiłgéésh
3DO-4-cut.it.out.IHodíínáá’ágo bááh dootł’izhí ła’ deeshį́į́ł.
after.a.while-GO bread blue some 1-eat.Fjidííłhį́į́’
3DO-4-melt.it.Pjííłhį́į́’
3DO-4-melt.it.(snow).PKintah góyaa yishááł ńt’éé’ béeso ńdiiłtsooz
areal-down 1-go.Prog past money 3-1-pick.FFO.PKwii sínídáa dooleeł.
here 2-sit.SPN will.be.Fneizlá
3DO-3-carry.a.ropelike.thing.around.PNi daats’í nił bééhózin ’éí doodaii’ nicheii daats’í bił bééhózin?
2 perhaps 2-with 3-know.CI TOP or 2-grandfather perhaps 3-with 3-know.CINichxǫ' t'áadoo baa nánít’íní.
stop NEG 3-about 2-bother.I-Ínidadiilyeeł
pl-3DO-1dpl-carry.a.ropelike.thing.around.FNidahastą́ągo k’izh’dóle’ígi ’áhoot’é.
rain.P 4-plant.O.NOM areal-be.NNimá yázhí bighangóó díílwoł dóó ’áájí ’awéé’ baa ’áhólyą́ą dooleeł.
2-auntie 3-house-toward 2-run.F and there-at baby 3-to 2-care.CI FUT
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- -góó to, toward, along, on, with a numeral it indicates a datefind in Navajo Postposition Lexicon
- goal
- Future (F)find in Navajo Verb Modes
- yishwoł run alongfind in Navajo Verb Modes
- -jí on the side of, in the direction of, in the manner offind in Navajo Postposition Lexicon
- location
- -aa tofind in Navajo Postposition Lexicon
- benefactive
- Continuative Imperfective (CI)find in Navajo Verb Modes
- ’áháshyą́ carefind in Navajo Verb Modes
- dooleeł futurefind in Navajo Adverb Lexicon
Nizhéʼé nilą́ąjįʼ yigáałgo bikééʼ yilwoł.
2-father 2-in.front-to 3-walk.Prog-GO 3-behind 2-run.Prog
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- Command, affirmative
- Ájoolį́į́ł
- -go verb and subordinating encliticfind in Navajo Adverb Lexicon
- -jį́’ up to, as far asfind in Navajo Postposition Lexicon
- -kéé’ behind, followingfind in Navajo Postposition Lexicon
- Progressive (Prog)find in Navajo Verb Modes
- yishwoł run alongfind in Navajo Verb Modes
niłbéézh
3DO-2-boil.it.INíléidi t’áá bahat’aadí shábitł’óól noolzhee’.
There-at just clear-NOM sun.3.rays 3-rays.IT’ah doo la’ shą́ą́’ ’azhjaa’góó náádiikáah da.
not.yet DISC flea market-to 1pl-run.I NEGT’áadoo naaltsoos dayínółta’í.
neg book pl-3-2dpl-read.I-ÍT’áadoo yaa nidanoht’áhí.
NEG down pl-3-2dpl-put.SRO.I-ÍT’áá ’aaníí ’aníigo t’éiyá doo bikee’ saad si’ą́ą da.
truly 3-say.I-GO only NEG 3-behind word 3-sit.SPN NEG
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- t’éiyá onlyfind in Navajo Adverb Lexicon
- T’áá ’aaníí trulyfind in Navajo Adverb Lexicon
- Imperfective (I) (∅, ni, si, yi-∅)find in Navajo Verb Modes
- doo expresses negationfind in Navajo Particle Lexicon
- -kéé’ behind, followingfind in Navajo Postposition Lexicon
- Si-Perfective Neuter (SPN)find in Navajo Verb Modes
- da expresses negationfind in Navajo Particle Lexicon