Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries
Jáan biʼdizhchínéejįʼ ʼanááyííłką́. Bá daʼdiidį́į́ł.
John 3-birth.past-up-to again-day.P 3-for 1pl-eat.F’Anishkeed, t’áá ká nóólk’oł lágo.
2-3-photograph.I neg 2-blink.O LÁGO’Ákǫ́ǫ́ shił díí’ash.
there 1-with 2sg-go.du.Fbíhoosh’aah
1-learn.it.IBįįh bił da’doołdǫǫh.
deer 3-with pl-2dpl-shoot.IDaané’é baa na’aldeehdi ’at’ééd jooł yídzoołtał.
game 3-to 3-happen.CI-at girl ball 3-3-kick.Progdadoohsį́į́ł
pl-3DO-2dpl-eat.it.Fdadínółkaad
pl-3DO-2dpl-start.to.herd.them.(animals).Idaooyą́ą́’
pl-3DO-2dpl-eat.it.Pdazhdiłhį́į́h
pl-3DO-4dpl-melt.it.Ideeshbish
3DO-1-boil.it.Fdeididoołhįh
pl-3DO-3dpl-melt.it.Fdeishbéézh
pl-3DO-3dpl-boil.it.Pdidadidiiljah
pl-3DO-1dpl-start.fire.Fdidadołjeeh
pl-3DO-2dpl-start.fire.Idideidííłjéé’
pl-3DO-3dpl-start.fire.Pdidííłhįh
3DO-2-melt.it.FDíí hooghan ’álnéehgi bee ła’ niidlį́į’go baa tįįh diikah.
this hogan 3-pass-make.I 3-with one 1dpl-be.NI-GO 3-about achieve 1du-take.on.pl.Fdoołbish
3DO-2dpl-boil.it.FHa’át’íísh náádaadi’ní?
what-Q again-pl-3dpl-say.IHada’niłhosh le’!
up-pl-3-3-bubble.up.CI LE’hadasiigeed
pl-3DO-1dpl-dig.it.out.Phadííłtééł
3DO-2-carry.him/her.up.out.of.something.FHaidą́ą́’ ’a’áán góne’ naashnish ńt’éé’ --- doo shił yá’áhoot’éeh da.
winter-past mine.shaft 1-work.I past neg 1-with 3-good.N neg
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- -dą́ą́’ past time’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- -ne’ behind’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- T’ahdii ’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi
- naashnish work’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi
- -ił with’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- ńt’éé’ relates to past timesaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- doo --- da frame to negativize verbs and phrasessaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
haniilchaad
3DO-1dpl-card.it.(as.in.wool).Ihazhdoołtééł
3DO-4-carry.him/her.up.out.of.something.Fhazhniłchaad
3DO-4-card.it.(as.in.wool).IHooghan binááshwoł ńt’éé shimá sání shich’ahóóshkeed.
hogan 3-encircling-1-run.Prog past 1-grandmother 1-3-scold.P
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- ’Ájoolíiłii’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi
- binááshwoł run around’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi
- ńt’éé’ relates to past timesaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- ’Áhoodzaii’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi
- hoshishkeeh scold’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi
- -ch’a scold’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
Háá’íshą’. ’Ákǫ́ǫ́ dílyeed!
what-Q there 2-run.FK’ad Na’nízhoozhídi naasháa le’.
now Gallup-at around-1-walk.I hopeNa’ná’á biyaa góne’ dóó báhátis ’adiłt’oh.
bridge 3-under below and 3-across 3-3-shoot.PNa’nízhoozhídę́ę́’ shíká bił ’oolwoł.
Gallup-from 1-for 3-with 3-drive.I
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- -dę́ę́’ from a general location or point in space or time, also out of, off of’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- -ká after, for’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- benefactive
- -ił with’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- T’ahdii ’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi
- ’oolwoł drive’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi
Naʼazhǫǫshgóó dooʼáazhgo nihikééʼ ʼiih deeshwoł.
casino-GÓÓ 2du-go.F-GO 2pl-behind 3-into 1-run.Fneizlá
3DO-3-carry.a.ropelike.thing.around.PNidahastą́ągo k’izh’dóle’ígi ’áhoot’é.
rain.P 4-plant.O.NOM areal-be.Nnidiilyeeł
3DO-1dpl-carry.a.ropelike.thing.around.FNimá yázhí bighangóó díílwoł dóó ’áájí ’awéé’ baa ’áhólyą́ą dooleeł.
2-auntie 3-house-toward 2-run.F and there-at baby 3-to 2-care.CI FUT
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- -góó to, toward, along, on, with a numeral it indicates a date’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- goal
- Náásgóó’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi
- yishwoł run along’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi
- -jí on the side of, in the direction of, in the manner of’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- location
- -aa to’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- benefactive
- Continuative Imperfective (CI)’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi
- ’áháshyą́ care’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi
- dooleeł futuresaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
Níwe, doo hastóí baa níjít’į́į da!
stop NEG men 3-with 3-4-bother.I NEGshiilbéézh
3DO-1dpl-boil.it.PSitsilíké ’éiyáhá nda’ałkǫ́ǫ́’.
1-little.brother-pl TOP 3-pl-swim.IPT’ah doo ashą́ą da.
not.yet 1-eat.I NEGT’áá ká ’adinoólgháásh.
neg 2-oversleep.Oitalic highlight particle_0" aria-label="zaashchíín">T’áadoo naanishgóó dah diisháhí Shicheii kojį’ bił ni’ilwod.
before 1-work.(I)GOO start-out 1-walk.NEG grandpa here with 3-2-drive.(I)Tsxį́įłgo ni’éé’ biih ni’nééh.
hurry 2-clothes 3-into 2-crawl.Iyiishjį́į́’
Perfective Mode: 1-become.black.Pyik’íididoodis
3DO-3-wrap.it.around.it.FYiską́ągo díí doo ’íídííłtah da. (K’ad tsxíiłgo ’ííníłta’.)
tomorrow this NEG 3-2-read.F NEG (now quickly 3-2-read.I)
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- Command, negative
- Náásgóó’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi
- Command, affirmative
- T’ahdii baa na’aldeeh
- yiską́ągo tomorrowsaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- doo --- da frame to negativize verbs and phrasessaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- Náásgóó’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi
- k’ad nowsaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- tsxį́įłgo quickly, fastsaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- T’ahdii ’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi




