Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries
’Oółháásh lágo.
2-sleep.O don’tAsdzą́ą́ yázhí bichidí doondó’ naalnish da.
woman little 3-car not.even but 3-work.P NEGbik’ídadidoohdis
pl-3DO-2dpl-wrap.it.around.it.Fbik’ídínídiz
3DO-2-wrap.it.around.it.Pdajiigish
pl-3DO-4dpl-make.one.cut.in.it.Idajiyą́
pl-3DO-4dpl-eat.it.Idaoo’aal
pl-3DO-2dpl-chew.it.Pdeidooyį́į́ł
pl-3DO-3dpl-eat.it.Fdeiilbéézh
pl-3DO-1dpl-boil.it.Ideishóóh
pl-3DO-3dpl-brush/comb.it.Ideiyííyą́ą́’
pl-3DO-3dpl-eat.it.Pdididííłjah
3DO-2-start.fire.Fdidiiljéé’
3DO-1dpl-start.fire.Pdiilbish
3DO-1dpl-boil.it.FDíí tł’óół tsin bik’ídísdis.
this rope stick 3-on-3-1-wrap.IDíí dibé yázhí yíłtééł.
TOP sheep little 3-2-carry.AnO.ProgGólízhii dégo dasidoo’į́įgo da’oołzhish nỉ.
skunk up-GO pl-3-look.I-GO pl-3-dpl-dance.IHaaláyéé diitlʼééʼ ʼajiłhwosh.
caution this-night 4-sleep.IHada’niłhosh le’!
up-pl-3-3-bubble.up.CI LE’hadazhdoołtééł
pl-3DO-4dpl-carry.him/her.up.out.of.something.Fhadííłtééł
3DO-2-carry.him/her.up.out.of.something.FHaidą́ą́’ ’a’áán góne’ naashnish ńt’éé’ --- doo shił yá’át’éeh da.
winter-past mine.shaft 1-work.I past neg 1-with 3-good.N neg
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- -dą́ą́’ past time’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- -ne’ behind’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- T’ahdii ’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi
- naashnish work’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi
- ńt’éé’ relates to past timesaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- doo --- da frame to negativize verbs and phrasessaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- -ił with’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
haiilgizh
3DO-1dpl-cut.it.out.Phazhniłchaad
3DO-4-card.it.(as.in.wool).IHoozdohgóó daats’í deeshááł ’éí doodaii’ Be’eldííldahsínilgóó deeshááł.
Phoenix-toward maybe 1-walk.F or Albuquerque-toward 1-walk.Fjidoołbish
3DO-4-boil.it.Fjííłhį́į́’
3DO-4-melt.it.(snow).PLáshdóón chidí bídadiiltłʼółígíí k'ad hashtʼe dadiilnííł.
ribbon car 3-dist.pl-3-tie.F-ÍGÍÍ now prepare 3-1pl-make.FNichxǫ' doo ájíléeh da.
stop NEG 3-4-make.I NEGnidajiskáá’
pl-3DO-4dpl-investigate.it.Pnideizlá
pl-3DO-3dpl-carry.a.ropelike.thing.around.PNizhéʼé nilą́ąjįʼ yigáałgo bikééʼ yilwoł.
2-father 2-in.front-to 3-walk.Prog-GO 3-behind 2-run.Prog
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- Command, affirmative
- Ájoolį́į́ł
- -go verb and subordinating encliticsaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- -jį́’ up to, as far as’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- -kéé’ behind, following’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- ’Ájoolíiłii’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi
- yishwoł run along’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi
Níwe, doo tsésǫ’ góne’ ch’ééjí’nah da!
stop NEG window 3-into 4-crawl.R NEGNíwe, doo tł’ée’go ’ízdísooł da!
stop NEG outside-GO 4-whistle.I NEGSaad biihi’níłí bee neilnish.
word computer 3-with pl-2-du.work.IShá bíighah na’ashkǫ́ǫ́’.
sun proportionate 1-swim.CIshiilbéézh
3DO-1dpl-boil.it.PShí ’éí doo shił bééhozin da nít’éé’.
1-possessive TOP NEG 3-3-knowledge.CI NEG past
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- -ił with’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- doo --- da frame to negativize verbs and phrasessaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- Continuative Imperfective (CI)’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi
- bééhózin there is knowledge’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi
- ńt’éé’ relates to past timesaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
Shíká ’anilyeed.
1-for 2-run.ISiláo yik’ee noochééł.
police account 3-flee.Progitalic highlight particle_0" aria-label="zaashchíín">T’áadoo yéego ’aho’niiłtįįhí chizh lą’ígo yah ’ahideeshjih.before very start-rain.(F)NEG wood many-GO up
before very rain-hard-(F)NEG wood many.GO up ser-1-bring.in(F)Tó háálínídi ’ahéédidiit’ash ’ałní’ní’ą́ągo.
spring-at refl-1du-meet.F noon-GO
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- Proposal, affirmative
- 1st person inclusive, Let’s!
- -di at’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- ’ałní’ní’ą́ągo at noonsaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- Command, affirmative
- 1st person inclusive, Let’s!
- -di at’akéé’ si’ání zanoo’į́ bik’ídáahgi
- ’ałní’ní’ą́ągo noon-atsaad ’át’éii zanoo’į́ bik’ídáahgi
- Náásgóó’áhát’íní hoolzhishgi bik’ídáahgi