Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries

ʼAshiiké ’éí ʼatsʼos bee ʼazhish biniiyé chahashʼoh ʼádeidoolííł.

boy-pl TOP feather 3-means-of dance 3-reason shade-house 3-3-pl-build.F

’Adą́ą́dą́ą́’ ’íítseedgo bee na’anishí hasht’enáshdlééh.

yesterday 1-pound.P-GO tool 3-1-put.back.I

’Aghaa’ daołgááh.

wool pl-3-2dpl-make.white.I

’Ahbínídą́ą́’ t’áadoo ’ííyą́ą́’góó biniinaa wónáásdóó dichin shi’niiłhį́.

morning-past NEG 1-eat.P-NEG.GO because soon hunger 1-3-kill.P

’Ashkii t’áá shǫǫ ółta’ lá.

boy good.thing 3-learn.I DISC

’Áádóó háajigo dah diníyá?

and.then which.way-GO start.off 2-go.I

’Áshįįh Bii’ Tóógóó náádísdzáago dziłghą́ą́’ hanáádeesh’nah.

Salt.Lake.City-toward again-1-go.F-GO mountain-back again-1-climb.R

’Eii bóhólníih ni.

that FOC 3-lead.Prog EMPH

’Eii łį́į́’ ga’ yinízin.

that horse EMPH 3-2-want.CI

Bich’ah haini’ą́, "díí bee yisdádíínááł," hał jiní.

hat 3-2-give.P with.this.PP pl-2-survive.F 3-to.say.I they.say

bik’ídisoodiz

3DO-2dpl-wrap.it.around.it.P

Bini’ íídeeshtah doodago ’éiyá yóó’ ’adeeshwoł.

let will-1-school or only away 1-off-run.P

Ch’óóshdą́ą́dą́ą́’ Bilagáanaa Bizaad doo diists’a’ da. K’ad ’éí t’áá shxǫǫ t’áá bee yáshti’.

formerly English neg 1-understand.I neg. Now TOP good.thing barely 3.with 1.speak-I

Chidí bik’ee heesh’ááł.

car 3-tire 3-1-move.SRO.Prog

Da’ ’áájí ’ałdó’ ’áłah ’azlį́į́’?

Q that-side also meeting 1-happen.P

dadínółkaad

pl-3DO-2dpl-start.to.herd.them.(animals).I

Dibé yah ánádanołkaad!

sheep inside semelit-pl-2pl-gather.R

dididiiljah

3DO-1dpl-start.fire.F

Díí tł’éé’ ’índa hazhó’óó ’iideeshwosh.

this night only.then uninterrupted 1-sleep.F

Díí tł’éé’ t’áá ká dóola dá’ák’eólyeed lágo.

this night NEG bull into.field-3-run.O hope.not LÁGO

Doo nił bééhózín da lá jiní. T’áá káhí la’ bił hóolne’!

NEG 2-with 3-knowledge.CI NEG disc 4-say.P just never some 3-with 2-tell.F

Doondó’ ’awéé’ yicha da.

not.even baby 3-cry.I NEG

Ha’át’íí biniiyé ’ákǫ́ǫ́ díníyá?

what 3-for.purpose there 2-start.go.P

Haaláyéé diitlʼééʼ ʼajiłhwosh.

caution this-night 4-sleep.I

hadeishgizh

pl-3DO-3dpl-cut.it.out.P

hadééłbįįd

3DO-1-fill.something.up.with.it.P

hainiłchaad

3DO-3-card.it.(as.in.wool).I

hanoołchaad

3DO-2dpl-card.it.(as.in.wool).P

hanííníłchaad

3DO-2-card.it.(as.in.wool).P

Mary ha’át’íí lá yinízin?

Mary what Q 3-3-want.NI

Nichxǫ’ doo ájíníi da.

stop NEG 4-say.thus.NI NEG
’íísíníłts’ą́ą́’loadingplaying

nidajilé

pl-3DO-4dpl-carry.a.ropelike.thing.around.I

nidasoolá

pl-3DO-2dpl-carry.a.ropelike.thing.around.P

nideeshłeeł

3DO-1-carry.a.ropelike.thing.around.F

nijiskáá’

3DO-4-investigate.it.P

Nizhé’é ha’át’íísh nahideeshnih nízin.

2-father-Q what 3-1-buy.F 3-want.NI

Nizhónígo saad ha’oodzíí’ ’áníléehgo bik’e’íłchí.

nicely word HO-speak.P 3-2-make.I-GO 3-2-write.I

Níghéí na’ashch’ąą’ígíí doo níil’į́ da.

Over.there painting-ÍGÍÍ NEG 3-2-du.look.I NEG

néishjį́į́h

Iterative Mode: 1-become.black.R

She’abe’ sits’ą́ą́’ wóódlą́ą́’ lágo.

1-milk 1-from 3-2-drink.O LÁGO

Shilį́į́’ doo dah didíłdąsh da.

1-horse NEG up start-3-2.jerk.F NEG

Shiye’, ín">t’áadoo nikídíltałí.

1-son NEG 2-stomp.IR-Í

T’áadoo hosh niyą́ní.

T’ÁADOO cactus 3-2-eat.I-Í

T’óó tá’ádeesgizii’ ’ííyą́ą́’.

just 3-reflex-wash.P-CONJ 3-eat.P

Tóbąąhgóó yishtł’ééł.

river-toward 1-run.Prog

Ts’éénídzííd, t’ah ’íinda ’iidííłhosh.

2-wake.up.I future only.then 2-sleep.F

Tł’éé’go doo ’ízh’dísóół da.

night-GO NEG 4-whistle.O NEG

Tł’éédą́ą́’ ni’shéłhaazh.

night-past 1-rest.P

yiidlą́ą́’

3DO-1dpl-drink.it.P

Łį́į́’ biyéél łį́į́’ bik’i dah sí’aah.

horse 3-saddle horse 3-on up SRO.CI