Saad ’át’éii baa hane’

Díí t’éiyá saatsoh ’ałkéé’ yisdzohígíí ’éiyá Young & Morgan bits’ą́ą́dę́ę́’ (1987: 12-17). Díidí saad t’áá ’ał’ąą ’ádaat’éego ha’oodzíí’ ’ahiih yi’nil ’éí saad bee haz’áanii bił ’ahidaastł’ǫ́. ’Át’éii ’éí ’oo’áłígíí bik’ehgo chǫǫ’į́: ’adą́ą́dą́ą́’, ’ałní’ní’ą́, ’e’e’aah, ’i’íí’ą́, ’abíní, ’ákondi doo ’ííznízingóó [doo…da] chǫǫ’į́. ’Áádóó díkwíijį’shį́į́ bił chǫǫ’į́, (hah dóó dah ’ádaat’éhígíí) saad ’áhát’į́ biláahjį’ noodah. Díí saad (hah dóó dah dzíí’chílí bitah chodao’į́. Díí saad ńt’éé ’áhát’ínígíí ’akéé’ yilts’iłígíí bił daasdzo, ndi saad dooleeł ’éí náasdi ’áhoníłígíí yaa halne’, ’ákondi doo bił daasdzo da.

Díí Young & Morgan bik’ehgo ’ályaaígíí t’áá ’áłts’ísígo łahgo ’ánályaa. Díí náasdi daats’í łahgo ’át’éego dabikáa’ dooleeł.

Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries

’Ałk’idą́ą́’ Diné bikéyah bikáa’gi łį́į́’ bichąą bíighahgo tł’oh deíl’áá ńt’éé’ jiní.

long.ago Navajo.land 3-upon-at horse 3-belly sufficient-GO Pl-3-extend.out.of.sight.SNP hearsay

’Áko ’índa ’ákǫ́ǫ́ dah diiyá.

after.that to.there start 1.go.I

’Áko ’índa yáníłti’ bidííniid.

after.that 2.talk.I 3-1.told.P

-ii’

CONJ

-ne’

-shą’

Chidí bąąh dah sitání bąąh dah shishtįįh ńt’éé’ ’ił adaagizí doo ’éí da lá.

car license plate 3-1-put. I SSO past Sup-with screw neg that neg Disc.

Chidí nidabinóołtłáád.

car pl-3-2dpl-stop.O

Chidí tááségis yę́ę ninááhodoołtį́į́ł daaní.

car 3-1-wash.P past-Q 3-again.rain.F pl-3-say.NI

Chidíłtsooí bidááh síńzį́į dooleeł.

car-yellow-REL 3-for 2-stand.SPN FUT
’íísíníłts’ą́ą́’loadingplaying

Chizh ła’ yah ’aníjááh.

firewood some in 2-bring.I

Dichinísh doodaii’ dibáá’ísh dzinízin?

hunger-Q or thirst-Q 3-4-want.NI

Doo t’áá k’ad chidí na’ní’ą́ą da.

NEG just now vehicle 2-3-1-lend.P NEG

Doo yéé niiłtsán.

NEG fear .P. 2-1-see-NOM

dooshą’ dó’ léi’ --- lá

Gohwééh t’áá bizhání ’éí doodaii’ ’abe’ bgo daats’í nínízin?

coffee only TOP or milk 3-with-GO perhaps 3-2-want.NI

Gólízhii dégo dasidoo’į́įgo da’oołzhish ni.

Skunk up-GO pl-3-look.I-GO pl-3-dpl-dance.I
’íísíníłts’ą́ą́’loadingplaying

Ha’át’éegoshą’ t’áadoo díníyáa da?

why-Q neg 2-go.sg.P NEG

Ha’át’íí biniiyé ’ákǫ́ǫ́ díníyá?

what 3-for.purpose there 2-start.go.P

Haa’í lá neezgai?

where Q 3-hurt.N

háálá

because

Hádą́ą́’sh Mary ’ólta’dę́ę́’ nádzá?

when-past-Q Mary school-from 3-return.P

háidí

Háí lá kintahgóó sh adoołbąs?

who-Q town-to 1-me 3-drive.F

Háí shą’ bił nanilnish?

who Q 3-with 2-work.I

Jake ’ólta’ b bóhoneedzą́.

Jake education 3-with 3-possible.NI

Naalyéhé hooghandi tł’oh hániikai ńt’éé’ ’áníídí yee’ ’ásdįįd lágo ’áadi niikai.

trading.post-at hay 1dpl-go.pl.P past recently very 3-disappear.P DISC-GO there 1dpl-go.pl.P

Ná’oolkiłí sits’ą́ą́’ tanáóó’nił lágo!

watch 1-away 3-1-take.apart.O don’t

náás

ndi --- doo

Ni'dózhoł.

term-3-sprinkle.O
’íísíníłts’ą́ą́’loadingplaying

Nizhónígo ha’íí’ą́ yę́ędą́ą́’ sxíiłgo da’ségis.

beautiful sunrise past quickly pl-3-1-wash.P

Níléí dá’ák’ehdi ła’ joogááł.

there cornfield-at some 4-walk.Prog

Sháahsita’gi yihę́ęsgo tsin-ts’ósí bee yích’id.

1-point.between.shoulder.blades 3-itch.I-GO stick 3-with 3-1-scratch.P

Shilį́į́’ tł’aaká’ii dóó shilį́į́’ biyéél bił tsodizin ’íishłaa.

1-appaloosa and 1-horse 3-saddle 3-with prayer 3-1-make.P

Shitsili tsin ła’ nieidiitą́ii’ łeechą́ą́’ii’ łéi néídiiłhaal.

1-little.brother stick 3-3-pick.up.P-and dog INDEF 3-3-hit.P

Shí t’óó ’ááłk’iis yisháałgo shizhé’é tsékooh gódeg ha’asbą́ą́z.

1 merely SUP-alongside 1-go.Prog-GO 1-father canyon areal-up up-3-drive.P

Shį́į́dą́ą́’ na’niiłkaadgo t’áá ’áháníjį’ ’adeeshch’iłgo bik’ee deelyiz.

T’áá hooshch’į’ déshnish.

suddenly 1-start.work.P

T’áá ká nóoł’į́į́’

Neg 2-see.O

Tó bidinínáágóó ni’ bikáá’ hasé’éél.

water 3-opposite-toward land 3-on 1-float.P

Tsiiyi’di náá’dzítseeł yiits’a’.

forest.up.to 4-again.chop in.sound.R

Tł’éédą́á’ dibé ch’íníjéé’ yiists’ą́ą́’ ’áádóó t’óó ńléí tsé deez’áhí bizánághah góne’ ’ahosoolts’ą́ą́’.

last.night sheep out-3-run-Pl.P 3-sound.P and then merely there rock point 3-around areal-in out-are

yaa

yididínóołkał

3DO-3-start.to.herd.them.(animals).F

yishtł’ó

3DO-1-weave.it.I

Yiską́ągo naaltsoos naa deesh’ááł.

tomorrow book 2-for 1-move.SRO.F

Yiską́ągo Bee’eldííldahsinilgóó ’adeesdee’.

tomorrow Albuquerque-to 4-PL.underway.F

Ńló bik’ee hooghan góne’ yah ’aniidzood.

hail 3-on.account.of house areal-in 3-in 1Pl-flee.P

“Shich’e’e’ baa shíni' diniine’ t’ahdíish doo yá’át’ééh da?

1-daughter 3-about 1-mind 2-say.P still-Q NEG well NEG