Saad ’át’éii baa hane’
Díí t’éiyá saatsoh ’ałkéé’ yisdzohígíí ’éiyá Young & Morgan bits’ą́ą́dę́ę́’ (1987: 12-17). Díidí saad t’áá ’ał’ąą ’ádaat’éego ha’oodzíí’ ’ahiih yi’nil ’éí saad bee haz’áanii bił ’ahidaastł’ǫ́. ’Át’éii ’éí ’oo’áłígíí bik’ehgo chǫǫ’į́: ’adą́ą́dą́ą́’, ’ałní’ní’ą́, ’e’e’aah, ’i’íí’ą́, ’abíní, ’ákondi doo ’ííznízingóó [doo…da] chǫǫ’į́. ’Áádóó díkwíijį’shį́į́ bił chǫǫ’į́, (hah dóó dah ’ádaat’éhígíí) saad ’áhát’į́ biláahjį’ noodah. Díí saad (hah dóó dah dzíí’chílí bitah chodao’į́. Díí saad ńt’éé ’áhát’ínígíí ’akéé’ yilts’iłígíí bił daasdzo, ndi saad dooleeł ’éí náasdi ’áhoníłígíí yaa halne’, ’ákondi doo bił daasdzo da.
Díí Young & Morgan bik’ehgo ’ályaaígíí t’áá ’áłts’ísígo łahgo ’ánályaa. Díí náasdi daats’í łahgo ’át’éego dabikáa’ dooleeł.
Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries
’Adą́ą́dą́ą́’ shá bíighah ’atah ’adishdiłgo ’i’íí’ą́.
yesterday 1-for 3-passing down 1-play.stick.dice.RI-GO evening’Áádóó éí haa daadzaa?
and.then TOP what pl-3-do.P’Áádóó háajigo dah diníyá?
and.then which.way-GO start.off 2-go.I’Áádóó “shiba’ yílwoł”, ní ma’ii, jiní.
and.then 1-ahead 2-run.F 3-say.P coyote 4-say.P’Áádę́ę́’ nánísdzáago łį́į́’ bá ni’deeshjoł.
from.there 1-return.p-GO horse 3-for pl-1-feed.FAt’ééd na’abąąs yíhooł’ą́ą’go bimá yił ’oołbąs.
girl driving 3-3-learn.P-GO 3-mother 3-with 3-drive.ProgBíla’ashdla’ii nishlį́.
3-hand-five-NOM 1-be.NIBįįh bináyaa niłchiin ’éí hataałii chodayooł’į́.
deer 3-eye beneath matter that medicineman 3-3 use.ICh’ééh jiyáán náánááshdą́ą́’.
watermelon again-1-eat.RCh’iyáán nináhíłnihgo haa nízahjį’ ’ánádįįh?
food 3-2-buy.R how 3-long.N-up.to 3-become.none.RChidí daats’í bee hólǫ́ ’éí doodaii’ niísh chidí nee hólǫ́?
car maybe 3-with 4-exist.N TOP or 2-Q car 2-with 4-exist.NIChidí naat’a’íísh hooghan yikáá’góó ch’éta’ ’éí doodago daats’í dził yąąhgóó ch’ét’a’?
airplane-Q house 3-over-along 3-fly.P TOP or perhaps mountain 3-over-along 3-fly.PDamóo yę́ędą́ą́’ dziłghą́ą́’dę́ę́’ shádí dóó ba’áłchíní bił ’adaashkai.
sunday past-time mountain top.of-from 1-elder.sister and 3-children 3-with downward-1-go.Pl.Pdaohtł’ó
pl-3DO-2dpl-weave.it.Idashiilbéézh
pl-3DO-1dpl-boil.it.PDichin nínízin ya’?
hungry 2-want.NI Qdishhį́į́h
3DO-1-melt.it.FDoo bił bééhózin da ya’?
neg 3-with 3-know.CI neg QDoo deighánígóó łeeyi’ ’azhnígeed.
NEG far ground-inside 3-4-dig.Pdoo yéé --- -í
Dooshą’ gah t’áá gééd náshdááh lá.
ensure rabbit just without 1-return.I DISCDziłgóó ’o’ooldee’ yę́ę ná’ooldah.
mountain-to 3-go.pl.P past 3-return.pl.IDíí tł’óół yílééł.
this rope 3-2-carry.SFO.ProgHaidą́ą́’ ’a’áán góne’ naashnish ńt’éé’ --- doo shił yá’át’éeh da.
winter-past mine.shaft 1-work.I past neg 1-with 3-good.N negbee ’ééhóziní
- -dą́ą́’ past timefind in Navajo Postposition Lexicon
- -ne’ behindfind in Navajo Postposition Lexicon
- Imperfective (I) (∅, ni, si, yi-∅)find in Navajo Verb Modes
- naashnish workfind in Navajo Verb Modes
- ńt’éé’ relates to past time
- doo --- da frame to negativize verbs and phrases
- -ił withfind in Navajo Postposition Lexicon
Hazhó’ó nidahísóotą́.
still pl-2dpl-sit.pl.PHáágóó díníyá?
where-to 2-go.FHáíshą’ tsinaa’eeł ’áyiilaa?
who-Q boat 3-3-make.PHooghan ’adeeshłííł ndi tsineheeshjíí’ shee ’ádin.
hogan 1-build.F but lumber 1-with 3-none.NIHoozdo hoolyéedi deesdoi sha’shin. ’Áyaańda (’áyąą) diné bi’éétsoh t’áá gééd ndaakai.
Phoenix areal-called-at hot possibly no.wonder person 3-coat without pl-3-go.pl.PNa’nízhoozhídę́ę́’ shíká bił ’oolwoł.
Gallup 1-for 3-with 3-drive.Ibee ’ééhóziní
- -dę́ę́’ from a general location or point in space or time, also out of, off offind in Navajo Postposition Lexicon
- -ká after, forfind in Navajo Postposition Lexicon
- goal
- -ił withfind in Navajo Postposition Lexicon
- transportation
- Imperfective (I) (∅, ni, si, yi-∅)find in Navajo Verb Modes
- ’oolwoł drivefind in Navajo Verb Modes