’Áhát’į́ bízhníldį́į́hígíí hoolzhish góne’
’Áhát’į́ bízhníldį́į́hígíí ’éí ’ájít’ínígíí t’áá ’ahą́ą́h ’ahoonį́įłgo ’áádóó bízhneesdingo ’aníjiit’įįhígíí baa yáti’. Díí ’áhát’į́ bízhníldį́į́hígíí hoolzhizh góne’ wolyéhígíí ’éí Bilagáanak’ehjí Usitative Mode ’at’e. ’Éí ha’át’íí shį́į́ ’áłahjį’ ’ánájít’įįhígíí wónáásdóó bízhníldį́į́hgo ’ííshjání ’áyiił’į. Díí ’áhát’į́ bízhníldį́į́hígíí hoolzhizh góne’ ’éí ’ááh yiłní. Kwe’é hada’oodzí’ígíí nihił ’ííshjání ’íidoolííł:
’Ałné’é’áahgo | ’ashį́į́h. |
at.become.noon.I | 1-eat.U |
I usually eat at noon. |
’Ahwééh | yishdį́į́h | ’áádóó | naanishgóó | yishááh. |
coffee | 3-1-drink.U | and.then | work-toward | 3-1-go.U |
I drink coffee and then I go to work. |
’Abínígo | ’at’ééd | bitsii’ | yishoh. |
girl | morning-go | 3-hair | 3-3-brush.U |
The girl usually brushes her hair in the mornings. |
’Áhát’į́ bízhníldį́į́hígíí hoolzhish góne’ ’éí ’oo’ááłígíí ’éí doodago ’oolkiłígíí bik’ehgo ’áńjiit’įįhígíí yaa halne’. ’Áhát’į́ bízhníldį́į́hígíí hoolzhish góne’ dóó ’ánáhoot’į́į́h hoolzhish góne’ doo choo’į́į́ǵóó ’éí saad k’ad ’áhooníłígíí “łeh” ’éí doodago “łahda” bíit’ą́ągo choo’į́įhgo bohoonéedzą́:
’Ałné’é’áahgo | ’ashkii | łahda | ’atsį’ | yilghał. | |
become.noon.I-GO | boy | sometimes | meat | 3-3-chew.I | usually |
The boy chews some meat sometimes at noon time. |
’Ałné’é’áahgo | ’ashhosh | łeh. |
become.noon.I-GO | 1-sleep.NI | usually |
I’m usually asleep at noon. |
Haʼodz´ííʼ áhát’į́ bízhníldį́į́hígíí hoolzhish góne’choʼyoołʼínígíí éí saad ’át’éegi yaa halne’ . Kwe’é saad naaniishijé’ígíí hada’oodzí’ígíí nihił bééhózin ’íídoolííł:
T’áá ákwíí | abíní | gohwééh | yishdlį́įh. |
every | morning | coffee | 1-drink.U |
Every morning I drink coffee. |
Tósiyį́įdi | shilééchąą’í | t’áá ’áko | taah | yilwo’. |
lake-at | 1-dog | immediately | water.into | 3-run.U |
At the lake, my dog immediately runs into the water. |