’Áhooníłígíí yaa halne’
’Áhooníłígíí yaa halne’ dóó t’ahdii baa na’aldeeh. Áádóó t’ahdoo ’ałtsǫ ’áhánéeh da. Díí k’ad ’áhooníłígíí ’éí Bilagáana bizaadjígo BE + -ing yolyéhígíí t’áá bił ’aheełt’é. Díí k’ad ’áhooníłígíí łahda náasdi ’áhooníłígíí yaa halne’. Bich’į’ yáti’ígíí t’áa doo le’é ’ánílééh bijiníigo yaa halne’. K’ad ’áhooníłígíí dį́į́’ ’ał’ąą’ ’át’éego ’áhát’į́ nél’ínígíí danaazhjaa’go ’ájiił’įįh.
Díigi ’at’éego ’ááha’ní:
Kwe’é | k’ad | łe’esh’aah. |
here | now | earth-1-put.into.I.SRO |
Now, I am putting it (SRO) into the ground here. |
Na’nííshee’ | dóó | k’ad | éí | dah | ’iishtł’ó. |
3-1-warp.P | and | now | TOP | up | 3-1-tie.DI |
I prepared the warp and now I’m putting it up. |
Hódahdi ha’oodzíí’ígíí daasdzohígíí ’éí “k’ad” áhooníłígíí ’ádaat’é. Saad “k’ad” chiyooł’į́įgo bee bééhózin. Hóyahdi hada’oodzíhígíí ’éí “k’ad” doo bee dahólǫ́ǫ da:
Sikétsíín | diniihgo | bik’í’dísdis. |
1-ankle | pain-GO | 3-wrap.I |
My ankle aches so I’m wrapping it. |
Asdzání | ní’jookąąhgo | kintahdi | nijighá. |
woman | Rep-4-beg.I-GO | town-at | about-3a-walk.I |
A lady is walking around in the city asking for help. |
Níléidi | t’áá | bahat’aadí | shábitł’óól | ’anoolzhee’. |
There-at | just | clear-NOM | sun.3.rays | 3-rays.I |
Clearly, the sun rays are over there. |
K’ad áhooníłígíí bee ha’oodzíi’go sh-, ni-, dóó Ø- chiyooł’į́į łeh. ’Éí yáłti’ígíí, bich’į’ yá’áti’ígíí dóó baa yá’áti’ígíí ádaat’é.
1st person | yishcha (yi-sh-cha) | I’m crying. |
---|---|---|
2nd person | yinícha (yi-ni-cha) | You’re crying. |
3rd person | yicha (yi-cha) | S/he is crying. |
Young and Morgan, Saad Binaaltso (1987) [link] ’éí k’ad hoolzhishgi saadígíí dóó yáłti’ígíí bik’ehgo ’áhát’į́ házhdí’įįh. ’Ííją́ąh “sh-” dóó “s” bee bééhózin.
Díigi ’at’éego ’ááha’ní:
Navajo | English |
---|---|
’asdiz | I’m spinning (string) |
’ashtł’in | I’m stacking |
’ashtł’ó | I’m weaving |