Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries

’Atiin bąąhgóó béésh halne’é tsin bá ’adaaz’á.

road 3-along.side telephone pole 3-for 3Pl-stand.upright.SPN

’azhą́ndi

’ałdó’

’Ałk’idą́ą́’ Diné bikéyah bikáa’gi łį́į́’ bichąą bíighahgo tł’oh deíl’áá ńt’éé’ jiní.

long.ago Navajo.land 3-upon-at horse 3-belly sufficient-GO Pl-3-extend.out.of.sight.SNP hearsay

’Áádóó haa hóót’įįd?

and.then how ho-happened.P

’Ádihodideesht’ih sha’shin nisingo t’áadoo ’atah haasdzíi’ da.

RFLX-1-get.into.trouble.F perhaps 1-think.CI-GO NEG among 1-say.P NEG

’Áshįįh Bii’ Tóógóó náádísdzáago dziłghą́ą́’ hanáádeesh’nah.

Salt.Lake.City-toward again-1-go.F-GO mountain-back again-1-climb.R

-chą́’

-dę́ę́’

-íyah

-lááh

-sh

Béégashii báháchxį’go bik’ee neeshchééł.

cattle 3-become.angry.I-GO 3-on.account.of 1-flee.Prog

bik’ídazhdidoodis

pl-3DO-4dpl-wrap.it.around.it.F

Ch’į́į́góó ch’ééh tádííyá.

fail in.vain 1-go.P

Ch’óóshdą́ą́dą́ą́’ Bilagáanaa Bizaad doo diists’a’ da. K’ad ’éí t’áá shxǫǫ t’áá bee yáshti’.

formerly English neg 1-understand.I neg. Now TOP good.thing barely 3.with 1.speak-I

Ch’óóshdą́ą́dą́ą́’ Diné Bizaad naalkaah doo baa ’áhonissin da. K’ad ’éí t’áá shxǫǫd bik’i’diitą́.

formerly Navajo language research NEG 3-about 1-aware.CI NEG | now TOP at.least 3-of-1-understand.P

da’

Da’ ’áájí ’ałdó’ ’áłah ’azlį́į́’?

Q that-side also meeting 1-happen.P

Da’ dibé nee hólǫ́?

Q sheep 2-with 3-exist.NI

Damóo yę́ędą́ą́’ dziłghą́ą́’dę́ę́’ shádí dóó ba’áłchíní bił ’adaashkai.

sunday past-time mountain top.of-from 1-elder.sister and 3-children 3-with downward-1-go.Pl.P

daołhį́į́h

pl-3DO-2dpl-melt.it.(snow).I

deiilzhóó’

pl-3DO-1dpl-brush/comb.it.P

Dibé hólǫ́ǫgo ła’ níjół’ah laanaa.

sheep exist-GO some 4-butcher.O hope

Díigi ’át’éegoósh ’ájiił’įįh?

this-at 3-be-GO-Q SUP-4-do.P

Díí chąą’ shą’ háádę́ę́’ niníyęęzh?

this manure-Q where-from 3-ooze.P

doołbish

3DO-2dpl-boil.it.F

Gowééh ła’ ’ádá dooshkááł laanaa.

coffee one for.self pl.3-1-handle.OC.O wish

Ha’át’íísh Mary nayiisnii’?

What-Q Mary 3-to.buy.I

hadajizgeed

pl-3DO-4dpl-dig.it.out.P

haiilgéésh

3DO-1dpl-cut.it.out.I

Hastiin éí tsídii ła’ ’adah ’ayídzí’ą́.

man TOP bird INDEF down 3-3-knock.off.SRO.P

Hastiin Nééz doo ’asht’é’égóó nihibéégashii yá doolnih.

Mr. Long extremely 1pl-cow 3-for 3-annoy.Prog

háá-P.ENCLITIC

jiigish

3DO-4-make.one.cut.in.it.I

Kintah góyaa yishááł ńt’éé’ béeso ńdiiłtsooz

areal-down 1-go.Prog past money 3-1-pick.FFO.P

Nichidí lá háadi nííníłbą́ą́z?

2-car Q where-at 3-2-park.P

nizhdooleeł

3DO-4-carry.a.ropelike.thing.around.F

Sha’ałchíní ayóó niłch’í naalkídi deineł’į́ ’áko ndi shí éí shináá bąą adin.

1-children very air 3-move.I 3-3.look.I however I 1-eyes 3-on doesn’t exist.

Shicheii haastihgo łáháda ninálnish.

1-grandfather 3-become.old.P-GO seldom 3-work.R

shiilbéézh

3DO-1dpl-boil.it.P

Shimá bílájish chiideesh’įįł, hááláayóo deesk’aaz.

1-mother 3-gloves 3-1-use.F because very 3-be.cold.P

Shiníbaal doo tó biníkáogeeh le’ ’át’éégóó ’íishłaa.

1-tent NEG water 3-through-3-flow.O proof.against-NEG 3-1-make.P

Shiye’ bicheii yi’ká ’análwo’dooleeł biniiyé ba’niłtį́į́́ nt’éé’ sits’ą́ą́’ yił nikidíńiit’ą́ą́zh. (YM 1987:632)

1-son 3-grand.father for 3-1-help.F for 3-loan for 1-away with 2-dpl.walk.P

shéłbéézh

3DO-1-boil.it.P

Tł’éédą́á’ dibé ch’íníjéé’ yiists’ą́ą́’ ’áádóó t’óó ńléí tsé deez’áhí bizánághah góne’ ’ahosoolts’ą́ą́’.

last.night sheep out-3-run-Pl.P 3-sound.P and then merely there rock point 3-around areal-in out-are

Tł’éédą́ą́’ shį́į́ nida’a’nééhgóó nidadziskai.

last.night perhaps game-to pl-3-3-go.pl.P

yishbéézh

3DO-1-boil.it.I

Ła’ nídeezid yę́ędą́ą́’ ’áajigo niséyá.

one month past that-way-GO 1.go.P

Łééchąą’í kin bitł’ááh góyaa ’ałhosh.

dog house 3-under down 3-sleep.NI