Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries
’Azhą́ shibéeso hólǫ́ǫ ndi t’áadoo ła’ baa nínil da.
even.though 1-money 3-exist.NI even.though NEG some 3-to 3-1-give.PlO1.P NEGBéésh bii’ kǫ’í ná ch’ídeesh’ááł.
metal 3-in fire 2-for out 3-1-carry.Fbik’ídadisoodiz
pl-3DO-2dpl-wrap.it.around.it.Pbik’ízhdidoodis
3DO-4-wrap.it.around.it.FCh’ééh déyá léi’ t’óó hanáshyį́į́h.
try 1.go.P since just 1.rest.ICh’ééh jiyáání hooghangóó dah dii’ą́ągo shee nahóółtą́.
watermelon home-toward up 3-1-move.SRO.P 1-with area-rain.PDa’ dichin nínízin?
Q hungry 2-want.NIDa’ dichinísh nínízin?
Q hunger-Q 2-feel.NIDa’ k’ad daats’í ch’iyáán ’áníléehgo ná ’adazh’niiyą́ą́’?
Q now perhaps food 2-make.I-GO 2-for feast.happenDah díníilghaazhísh ’íilnilaa?
fry.bread-Q 3-2-make.Pdeiłbéézh
pl-3DO-3dpl-boil.it.Idididoołjah
3DO-2dpl-start.fire.Fdidiilyįh
3DO-1dpl-melt.it.FDíí haa yit’éego ’atiin?
this how 3-be.NI roaddoo deighánígóó
Doo ńdeeshdááł da, háálá kwii doo shił yá’áhoot’éeh da.
NEG 1-return.F NEG because here NEG 1-with 3-good.NI NEGdííyį́į́ł
3DO-2-eat.it.FGohwééh t’áá bizhání ’éí doodaii’ ’abe’ biłgo daats’í nínízin?
coffee only TOP or milk perhaps 3-with 3-2-want.NIGowééh ła’ ’ádá dooshkááł laanaa.
coffee one for.self pl.3-1-handle.OC.O wishhaa nízah nináhálzhishgo shą’
hadadíníilchał
pl-3DO-1dpl-card.it.(as.in.wool).Fhadeiilgéésh
pl-3DO-1dpl-cut.it.out.Ihaiilgéésh
3DO-1dpl-cut.it.out.Ihazhdínóołchał
3DO-4-card.it.(as.in.wool).FK’ad shį́į́ deesk’aaz hodooleeł.
now probably cold area-become.Fk’asídą́ą́’
K’idadeelyáá nit’éé’ t’óó daazgan, háálá doo nahałtin da.
1pl-plant.P past just 3pl-dry.SPN, because NEG 3-rain.CI NEG
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- Perfective (P) (yi, ni, si, yi-∅)find in Navajo Verb Modes
- k’idishłé plant itfind in Navajo Verb Modes
- ńt’éé’ relates to past timefind in Navajo Adverb Lexicon
- Si-Perfective Neuter (SPN)find in Navajo Verb Modes
- háálá for, becausefind in Navajo Conjunction Lexicon
- doo --- da frame to negativize verbs and phrasesfind in Navajo Adverb Lexicon
- Continuative Imperfective (CI)find in Navajo Verb Modes
KinŁánídi ’ííníshta’ ńt’éé’ ’áádóó t’áá ’ániidígo ’áadi náánísdzáá ńtéé’ ’ééhosisya’ lá.
Flagstaff-in 1-study.P past and.then just recently there-at 1-return.P past 1-get.hazy.P discKwe’éshą’ haa nízah nináhálzhishgo nináháltį́į́h?
here-Q how 3-long.N-up.to time.move.R-GO rain.RMary ha’át’íí nayiisnii’?
Mary what 3-3-buy.PMósí dóó łeechą́ą́’ii’ baniłts’ood’ii’, bił hózhǫ́.
cat dog 3-1-feed.P-and 3-with 3-happy.NIMósí yázhí chizhtah yiyah yílwod.
kitten woodpile.among 3-under 3-run.Pna’ashkǫ́ǫ́’
1-swim.INaat’áanii bich’į’ yáshti’.
leader 3-toward 1-talk.INahółtą́ą́’ laanaa t’óó daniidzin.
rain hope just pl-3pl-want.ONanise’ígíí ch’iiyáán daohsą́ ’áko bee nihits’íís bitah ya’ádahoot’ééh dooleeł.
plant-ÍGÍÍ food pl-2-eat.I so 3-with 2pl-body 3-among pl-3-good.NI futureNdáa’di shizhé’é diné ła’ yił ’ahi’niigą́ą’go bita’ niséyá.
summer.ceremony-at 1-father man one 3-fight.P-GO 3-between 3-1-go.siPNidlóóhísh doodaii’ dooísh nidlóoh da?
2-cold.X-Q or NEG-Q 2-cold.X-Q NEGShá bíighah tsiyaa sédáago, shinááł nida’jiłkǫ́ǫ́’.
sun proportionate tree-under 1-sit.SPN-GO 1-watch.CI pl-4-swim.P
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- Si-Perfective Neuter (SPN)find in Navajo Verb Modes
- sédá sitfind in Navajo Verb Modes
- Perfective (P) (yi, ni, si, yi-∅)find in Navajo Verb Modes
- na’ashkǫ́ǫ́’ swimfind in Navajo Verb Modes
- shá bíighah all day, foreverfind in Navajo Adverb Lexicon
- -yaa under, beneath, downfind in Navajo Postposition Lexicon
- location