An example search has returned 50 entries

’Adą́ą́dą́ą́’ shichidí tsé bik’ą́ą́h yíłbą́ą́z.

yesterday 1-car rock 3-against 3-run.P

’Adeesdíilgo dibé sits’ą́ą́’ dah diijéé’.

3-thunder.P-GO sheep 1-away-from start-3-run.Pl.P
listenloadingplaying

When thunder rumbled the sheep stampeded on me, ran away from me.

’Ahbínídą́ą́’ ch’ééh niba’ hasht’e’ ’ádííníszin.

morning-Past in.vain 2-wait ready REFL-1-keep.CI

’Ashiiké yázhí ła’ chidí yikáá’dę́ę́’ ’adah ’adoogoh.

boys little INDEF car 3-on-from down 3-fall.F
listenloadingplaying

One of little boys might fall off the front of the car.

’Ashkii yázhí éí bimá kingóó yił yi’ash.

boy little TOP 3-mother store-to 3-with 3-walk.du.Prog

’Azhą́ hasistih ndi ’ayóo ’eesh’į́.

even.though 1-be.old.P even.though very 3-1-see.Prog

’Áłah ’aleehgo ch’iyáán ’ádadiilnííł ’áko shį́į́ ’índa diné ndahidookah.

meeting-Comp food 3-1-Pl-make.F CONJ people 3-Pl.will-arrive.F

-ch’a

scold

-ch’ą́ą́h

-gi

-íniiká

-jigo

Béégashii báháchxį’go bik’ee neeshchééł.

cattle 3-become.angry.I-GO 3-on.account.of 1-flee.Prog

bik’ídazhdeezdiz

pl-3DO-4dpl-wrap.it.around.it.P

Bilagáana bizaad bił nantł’a.

English language 3-with 3-difficult.NI

Ch’ééh jiyáán hooghangóó dah dii’ągo shee nikihoníłt.

watermelon home-toward up 3-1-move.SRO.P 1-with area-start-rain.P
listenloadingplaying

When I set out for home with the melon it started to rain on me.

Chidíísh bee hólǫ́ ’éí doodago ni daats’í ła’ nee hólǫ́?

car-Q 3-with 4-exist.N TOP or 2 maybe one 2-with 4-exist.NI

dadíníilkaad

pl-3DO-1dpl-start.to.herd.them.(animals).I

daohshóóh

pl-3DO-2dpl-brush/comb.it.I

dazhdíníłkaad

pl-3DO-4dpl-start.to.herd.them.(animals).I

deitł’ó

pl-3DO-3dpl-weave.it.I

didadidiiljah

pl-3DO-1dpl-start.fire.F

didazhdidoołjah

pl-3DO-4dpl-start.fire.F

didínéeshkał

3DO-1-start.to.herd.them.(animals).F

didííłhįh

3DO-2-melt.it.F

Díigi ’át’éego yigááł.

this-similar.to 3-walk.Prog
listenloadingplaying

This is the way he walks.

doołbish

3DO-2dpl-boil.it.F

hadoołtééł

3DO-2dpl-carry.him/her.up.out.of.something.F

Haidą́ą́’ ’a’áán góne’ naashnish ńt’éé’ --- doo sh yá’át’éeh da.

winter-past mine.shaft 1-work.I past neg 1-with 3-good.N neg

Haidą́ą́’ ’a’áán góne’ naashnish ńt’ę́ę́’ --- doo shił yá’áhoot’éeh da.

winter-past mine.shaft inside 1-work.I past neg 1-with 3-good.N neg

Hastiin nééz doondó’ ndi ’alzhish da.

man tall NEG but 3-dance.DI NEG

Na’ńle’dii. Tó háníyá, tóhą́ą ’ásdįįd lá.

dismay water areal-1.go 3-disappear.P DISC
listenloadingplaying

I went for water but to my dismay I found that it was all gone.

Nidahastą́ągo k’izh’dóle’ígi ’áhoot’é.

rain.P 4-plant.O.NOM areal-be.N

nisoolá

3DO-2dpl-carry.a.ropelike.thing.around.P

nizhdooleeł

3DO-4-carry.a.ropelike.thing.around.F

ńt’éé’

listenloadingplaying

relates to past time. Used variously as an adverb, a connective (conjunction), and, with nouns, as an adjective translatable as “former, late, deceased”

Shichidí t’ahdii yá’át’ééh, ’át’ah ’índa ła’ ninááhideeshnih.

1-car still 3-good.N later one again-3-1-buy.F

Shimá sitsilí bibéésh bee hane’í bits’ą́ą́’ náádii’ą́.

1-mother 1-little.brother 3-cellphone 3-away.from 3-3-return.P
listenloadingplaying

My mother took my little brother’s cellphone away.

Shiyáázh nízaadi naalnishgo bídin sélį́į́’.

1-son far-at 3-work-GO 3-lack 1-be.SPN

Shį́į́dą́ą́’ na’niiłkaadgo t’áá ’áháníjį’ ’adeeshch’iłgo bik’ee deelyiz.

listenloadingplaying

Last summer when we were out herding sheep a bolt of lightning struck nearby and gave us a startle.

Shį́į́dą́ą́’ sitsą́ hodíínii’go k’asdą́ą́’ dasétsą́.

summer-last 1-stomach areal-.hurt.P-GO nearly 1-die.P
listenloadingplaying

Last summer I nearly died with a pain in my abdomen.

Sitsilí shilááh ’áníłdáás.

1-brother 1-beyond 3-heavy.NI

T’ah ’ałk’idídą́ą́’ ’éí Diné tát’áá góyaa kéédahat’íinii t’éiyá díí tábąąhgóó bidáda’ak’eh naaznil ńt’éé’.

still quite.long.ago the people water-near areal-down pl-3-reside.NI-NOM only this water-edge-toward farm 3-lie.about.SPN past

t’áá

t’éiyá

Tsékooh biniit’aají łįį’hoł sizį́į́go binísá.

canyon 3-barring.to.a.point horse 4-with 3-stand.SPN.GO 3-1-caught-up.P
listenloadingplaying

I caught up with him sitting on his horse at the canyon.

yidooyį́į́ł

3DO-3-eat.it.F

yiilyį́į́h

3DO-1dpl-melt.it.(snow).I

Yiską́ągo Na’nízhígóó deet’áazhgo haa’í lá ’adiidį́į́ł?

tomorrow Gallup-to 1dpl-go.du.F-GO where Q 1pdl-eat.F

łáháda