Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries

’Ahbínídą́ą́’ t’áadoo ’ííyą́ą́’góó biniinaa wónáásdóó sitsiits’iin díínii’.

morning-past neg 1-eat.P-GO.NEG because soon 1-head 3-ache.P

’Áshįįh Bii’ Tóodi níyáago dził bąąh hanáádeesh’nah.

Salt.Lake.City-at 1-go.P-GO mountain 3-on again-1-climb.R

’Áłchíní hastą́ą́ binááhaidóó deigo hodees’áago t’áá ’ałtso da’ółta’go yá’át’ééh.

children six 3-year.P-from up areal-extend.NP all pl-3-study.NI-GO 3-good.N

’Ííyą́ą́dóó bik’ijį’ tsinyaagi nétį́į́ dóó ’iiłhaazh.

1-eat.P and 3-after tree-under-at.spec 1-lie.down.P and 1-sleep.P

-iih

-tsi

bik’ízhdeezdiz

3DO-4-wrap.it.around.it.P

Chidí naat’a’íísh hooghan yikáá’góó ch’ét’a’ doodaii’ dził bąąhgóósh ch’ét’a’?

airplane-Q hogan 3-over-along 3-fly.P or mountain 3-side-along-Q 3-fly.P

Da’ chidíísh bee hólǫ́ doodaii’ ni daats’í chidí nee hólǫ́?

Q car-Q 3-with 4-exist.NI or 2 maybe car 2-with 4-exist.NI

dadidiilyįh

pl-3DO-1dpl-melt.it.F

dazhdííłhį́į́’

pl-3DO-4dpl-melt.it.P

deiigish

pl-3DO-1dpl-make.one.cut.in.it.I

deishbéézh

pl-3DO-3dpl-boil.it.P

didadołjeeh

pl-3DO-2dpl-start.fire.I

Diné bikéyah bikáa’gi ndahonidzood yę́ędą́ą́’ Naatsis’áán hoolyégóó niha’áłchíní bił ’adahineet’į́į́’.

Navajo 3-land 3-on-at pl-areal-3-flee.pl.P past Navajo.Mountain areal-be.called.NI-to 1pl-children 3-with pl-1dpl-sneak.off.P

dizhdidoołjah

3DO-4-start.fire.F

Díí tsin ’ał’oh neel’ą́.

this stick RECIP-less.than 3-reach.NP

Díí tsídii bit’oh yisdádeeshjoł, ’áko shį́į́ kónááhoot’éhé tsídii ła’ náábít’oh dooleeł.

this bird 3-nest 3-1-save.F-NCM then maybe next.year bird some again-3-nest future

Doo choshijooł’į́į́’ le’ ’át’éégóó sh hóyéé’.

NEG 3-1-make.use.O proof.against-NEG 1-with lazy.NI

ha’át’éegi

Ha’át’íí nizhé’é yaa naaghá?

what Q 2-father 3-about 3-do.CI

Haa’íshą’ neezgai?

where-Q 3-hurt.N

Haahláyéé ch’íjíghááh.

don’t.dare out-4-come.I

hadadiiltééł

pl-3DO-1dpl-carry.him/her.up.out.of.something.F

hadasoogeed

pl-3DO-2dpl-dig.it.out.P

hadazhniłchaad

pl-3DO-4dpl-card.it.(as.in.wool).I

hadééłbįįd

3DO-1-fill.something.up.with.it.P

hajííłgizh

3DO-4-cut.it.out.P

Kwe’éshą’ haa nízah nináhálzhishgo nináháltį́į́h?

here-Q how 3-long.N-up.to time.move.R-GO rain.R

Kwii nináá’nísh’aah.

here again-3-1-place.R

Naakaii Bito’gi béégashii bee łá’í ’ídlínígíí bee ’anishtah.

mexican water-at cow 3-with one-unify.P-COMP 3-with 1-among.NI

Nidlóóhísh doodaii’ doo daats’í nidlóoh da?

2-cold.I-Q or neg perhaps 2-cold.I neg

Níléígóó díní’į́į́’ shidíiniidgo ’áádóó ’áajigo déé’į́į́’.

over.there-toward 2-look.I 1-3-say.P-GO and.then that.way-toward 1-look.P

Ronshą’ saadísh neiiłkaah?

Ron-Q word-Q 3-3-investigate.I

Shá bíighah ’azee’ál’į́įdi sédá.

sun proportionate medicine 3-make.I 1-sit.SPN

Shighandóó ndáá’góó ’ada’iisdee’go nihí ’éí t’áá yiike’.

1-home-from war.ceremony-to 3-go.away.P we.du.pl TOP just 1du-remain.behind.P

Shighanídóó ’e’e’aah bich’ijígo shádí bighan.

1-home-from west 3-in.the.direction.of older.sister 3-dwell.N

Shilééch’ąą’í hats’ąą ńdóosht’į́į́ł laanaa nízin yę́ę bik’íníyá.

1-dog areal-away.from 1-hide.O wishful 3-want past 3-1-find.P

Shimá dóó shizhé’é bił dibé dóó tł’ízí ta’nda’díígish nt’éé’.

1-mom and 1-dad 3-with sheep and goats 3-pl.shear.I past

Shimósí yázhí tsin yąąh dah sidáago hádésh’na’ ńt’éé’ ’áłt’ąą hadanáálwod.

1-cat little tree 3-on up 3-sit.SPN-GO 1-climb.P but after.all 3-run.down.P

T’áá kintahdi ’ííyą́ą́’ nidi náá’áshdą́.

just town-at 1-eat.P but 3-1eat.R

t’óó

Tó Haach’i’dę́ę́’ ’ííyisíí naashá.

Tohatchi-from truly 1-go.CI

Tóbąąhgóó yishtł’ééł.

river-toward 1-run.Prog

Tsé nitsaa ’áko nidaaz.

stone 3-big CONJ 3-heavy

wohtł’ó

3DO-2dpl-weave.it.I

yiilzhóóh

3DO-1dpl-brush/comb.it.I

yiyííyą́ą́’

3DO-3-eat.it.P

yíyą́ą́’

3DO-1-eat.it.P

łah