Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries

’Adą́ą́dą́ą́’ ’íítseedgo bee na’anishí hasht’enáshdlééh.

yesterday 1-pound.P-GO tool 3-1-put.back.I

’Ahbínídą́ą́’ t’áadoo ’ííyą́ą́’góó biniinaa wónáásdóó sitsiits’iin diniih.

morning-past neg 1-eat.P-GO.NEG because soon 1-head 3-ache.CI

’Azhą́ ts’aa’ nízhóní ndi ’áłts’íísí.

even.though basket 3-be.pretty.NI even.though 3-be.small.NI

’ááłk’iis

’áko shį́į́

CONJ

’Átséétł’éédą́ą́’ lą’í nahoołtą́.

before-last.night many around-3-rain.P

’Áłchíní hastą́ą́ binááhaidóó deigo hodees’áago t’áá ’ałtso da’ółta’go yá’át’ééh.

children six 3-year.P-from up areal-extend.NP all pl-3-study.NI-GO 3-good.N

-íniiká

-k’ee

-shą’

Béésh náábał dóó haa nízahdi nighan?

windmill and how 3-long.N-at 2-home

Ch’ééh jiyáán náshdį́į́h ’áádóó tó náshdlį́į́h.

watermelon again-1-eat.R then water again-1-drink.R

Chidí daats’í bee hólǫ́ ’éí doodaii’ niísh chidí nee hólǫ́?

car maybe 3-with 4-exist.N TOP or 2-Q car 2-with 4-exist.NI

Chidí tááségis yę́ę ninááhodoołtį́į́ł daaní.

car 3-1-wash.P past-Q 3-again.rain.F pl-3-say.NI

daooyą́ą́’

pl-3DO-2dpl-eat.it.P

Deenásts’aa’ sh naaldloosh ńt’éé’ shimá siiłtsą́, yiniinaa násineestsxas.

ram 1-with 3-trot.CI past 1-mother 1-3-see.P 3-because 1-3-whip.P

deiilzhóóh

pl-3DO-1dpl-brush/comb.it.I

Dibé bighan báátis dah yiishte’.

sheep corral 3-over up 1-climb.P

Dibé bitsį’ doodago béégashii bitsį’ daats’í nínízin?

sheep 3-meat or cow 3-meat possibly 3-2-want.NI

Dibé hólǫ́ǫgo ła’ níjół’ah laanaa.

sheep exist-GO some 4-butcher.O hope

didoołjéé’

3DO-2dpl-start.fire.P

dishhį́į́h

3DO-1-melt.it.I

Díí jį́ ’áłchíní nááda’ołta’.

this day children again-pl-3-study.R

Díí tsin ’ał’oh neel’ą́.

this stick RECIP-less.than 3-reach.NP

doolá dó’ --- da lá

Dziłghą́’ą́ bizaad diists’a’ laanaa.

White.Mountain.Apache 3-language 1-understand.NI wish

Haa níníłnééz?

what 2-tall.relatively.NI

háidí

Hooghandóó ch’ínáshdáahgo dibé nánásh’įįh.

home-from 1-go.outside.R-GO sheep 1-look.R

Hoozdohgóó daats’í deeshááł ’éí doodaii’ Be’eldííldahsínilgóó deeshááł.

Phoenix-toward maybe 1-walk.F or Albuquerque-toward 1-walk.F

Jáan Mary bił baghan.

John Mary 3-with 3-live

jidoołbish

3DO-4-boil.it.F

Mósí yázhí bimá yits’ą́ą́’ yóó’ííyá.

kitten 2-mother 3-from away-3-go.P

naashłé

3DO-1-carry.a.ropelike.thing.around.I

nidadoohłeeł

pl-3DO-2dpl-carry.a.ropelike.thing.around.F

Nił hǫ́zhǫ́ǫ́sh doodaii’ doósh nił hózhǫ́ǫ da?

2-with-happy.NI-Q or neg-Q 2-with happy.NI neg

Shideezhí dóó sítsílí bidááh sézį́.

1-younger.sister and 1-younger.brother 2-in.front.of 1-stand.SPN

Shighandóó ndáá’góó ’ada’iisdee’go nihí ’éí t’áá yiike’.

1-home-from war.ceremony-to 3-go.away.P we.du.pl TOP just 1du-remain.behind.P

Shį́įgo ’ahbínígo ’ashdladi dóó ’ałníi’go k’adę́ę ha’a’aah łeh.

summer-GO morning-GO five-at and half-GO almost 3-sunrise.I usually
’íísíníłts’ą́ą́’loadingplaying

T’áá hooshch’į’ déshnish.

suddenly 1-start.work.P

Tó Haach’i’dę́ę́’ ’ííyisíí naashá.

Tohatchi-from truly 1-go.CI

Ts’aa’ t’áá nitsaaígíí bídin nishłį́.

basket just 3-large.NI-nom 3-lack 1-be.NI

Tsé ’ayóí ’áníłtso léi’ tsékooh góyaa hadah ch’ééłmááz.

rock remarkably large INDEF canyon areal-down areal-edge out-3-1-roll.P

Tsékooh góyaa shilééchąą’í hadah (’adah, bidah) ’abikéé’.

canyon areal-down 1-dog areal-down 3-trail-out:NI

Tsxį́įłgo łees’áán ’ánílééh; nimásání nihaa níyá!

quickly tortilla 2-make.I 2-mat.grandma 1.pl-to 3-came.P

woshóóh

3DO-2dpl-brush/comb.it.I

yę́ędą́ą́’

yidoołbish

3DO-3-boil.it.F

Yílk’idę́ę́’ télii ła’ ’adah náádáałgo yiiltsą́.

hill-from donkey INDEF down 3-return.Prog 3-1du-see.P

Łáháda ’ach’íí’ náshdį́į́h.

now.and.then rolled.intestine 1-eat.R