Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries
’Atiin bąąhgóó béésh halne’é tsin bá ’adaaz’á.
road 3-along.side telephone pole 3-for 3Pl-stand.upright.SPN’Awéé’ dah biséłdá.
baby up 3-1-CAUS-hold.AnO.SPN’Ałk’idą́ą́’ Diné bikéyah bikáa’gi łį́į́’ bichąą bíighahgo tł’oh deíl’áá ńt’éé’ jiní.
long.ago Navajo.land 3-upon-at horse 3-belly sufficient-GO Pl-3-extend.out.of.sight.SNP hearsay’Áłtsé da’ííyą́ą́’ ’áko shį́į́ ’índa hooghandi nákai.
first 3.eat.P until then only home.at 3.pl.return.P-tsi
bik’ídédiz
3DO-1-wrap.it.around.it.PCh’óóshdą́ą́dą́ą́’ Diné Bizaad naalkaah doo shił bééhózin da. K’ad éí t’áá shxǫǫd shił báá hózin.
formerly Navajo language research NEG 1-with 3-of ho-know.CI NEG | now TOP luckily 1-with 3-about-ho-know.CIChidí ’ániidígíí naháłnii’ nít’éé’ bee lą́ą́ shąąh háájil.
car new-ÍGÍÍ One 3-1-buy.P-GO 3-with many 1-on 3-charge.PChidíísh bee hólǫ́ doodago ni daats’í chidí nee hólǫ́?
car-Q 3-with 4-exist.N or 2 maybe car 2-with 4-exist.NIdaohsą́
pl-3DO-2dpl-eat.it.Ideiilbéézh
pl-3DO-1dpl-boil.it.Ididadiiljeeh
pl-3DO-1dpl-start.fire.Ididiilyįh
3DO-1dpl-melt.it.FDíí ’abíní dibé tóógóó neeshkał.
this morning sheep water-to 3-1-herd.ProgDíí chizh shá ’ałk’íniishóósh.
this firewood 1-for 3-2-split.Idoo chohoo’į́į́góó
Gowééh ła’ ’ádá dooshkááł laanaa.
coffee one for.self pl.3-1-handle.OC.O wishHa’át’éegishą’ nich’ah nííní’ą́?
where-at-Q 2-hat 3-2-set.down.SRO.PHa’át’éego lá ’íiyisíí ’atiinjį’ ’ańdeeshdááł lá?
how Q main road-up.to 1-back-on-go.sg.F DISCHa’át’éegosh náníldzid?
why-Q 2-fear.IHa’át’íí lá nizhé’é yaa naaghá?
what Q 2-father 3-about 3-do.CIhaa nízah nináhálzhishgo shą’
hadeidoołtééł
pl-3DO-3dpl-carry.him/her.up.out.of.something.Fhadééłbįįd
3DO-1-fill.something.up.with.it.Phainííłchaad
3DO-3-card.it.(as.in.wool).PHastiin Nééz doo ’asht’é’égóó nihibéégashii yá doolnih.
Mr. Long extremely 1pl-cow 3-for 3-annoy.Proghazhnííłchaad
3DO-4-card.it.(as.in.wool).Phá’at’é-go
Joe dóó Louise dóó Kii dahataał.
Joe and Louise and Kii pl-3-sing.CIKwii nináá’nísh’aah.
here again-3-1-place.RNa’nízhoozhígóó nihił ’adeeswod ’áko shį́į́ ’adiidį́į́ł chidí nihá ’ánálnéehgo.
Gallup-to 1-with INDEF-drive.P then maybe 1-dual-eat.F car 1-for 3-fix.I-GO
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- -ił withfind in Navajo Postposition Lexicon
- -á for, for the benefit offind in Navajo Postposition Lexicon
- Perfective (P) (yi, ni, si, yi-∅)find in Navajo Verb Modes
- Future (F)find in Navajo Verb Modes
- ’áko shį́į́ then maybe, then probablyfind in Navajo Conjunction Lexicon
- Imperfective (I) (∅, ni, si, yi-∅)find in Navajo Verb Modes
na’ńle’dii
Naat’áanii ’índa níyá.
boss just 3.arrive.Pneidooleeł
3DO-3-carry.a.ropelike.thing.around.Fneiskáá’
3DO-3-investigate.it.Pnidajizlá
pl-3DO-4dpl-carry.a.ropelike.thing.around.PNidlóóhísh doodaii’ dooísh nidlóoh da?
2-cold.I-Q or NEG-Q 2-cold.I-Q NEGNizhé’é ha’át’íísh nayiisnii’?
2-father what-Q 3-3-buy.PNíká ’adeeshwoł biniiyé níyá.
2-for 1-run.F 3-purpose.of 1-came.P
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- -ká after, forfind in Navajo Postposition Lexicon
- Future (F)find in Navajo Verb Modes
- yishwoł run alongfind in Navajo Verb Modes
- -niiyé for the purpose of, tofind in Navajo Postposition Lexicon
- Perfective (P) (yi, ni, si, yi-∅)find in Navajo Verb Modes
- nishááh come, arrivefind in Navajo Verb Modes
Sha’áłchíní béeso ’ashladiin baa nínil ńt’éé’ t’ááła’ajį́ ’ałtso yibadooskai.
1-children money 50 3-for 2-put.PlO.P past at-once all 3-3-exhaust.PShidibé ’ąą’ dinót’į́į́ł laanaa ch’ééh nisin.
1-sheep expanse 3-increase.O wish in.vain 1-want.CIShilééch’ąą’í hats’ąą ńdóosht’į́į́ł laanaa nízin yę́ę bik’íníyá.
1-dog areal-away.from 1-hide.O wishful 3-want past 3-1-find.PShí hanii t’éiyá Naasht’ézhí bizaad shił bééhózin.
I contrary only English 3-language 1-wtih 3-know.PSitsóí ’ólta’góó dah diigháahgo ła’ béeso baa yish’ááh.
1-grandchild school-toward up 3-start.to.go.I-GO some money 3-to 3-1-give.SRO.U
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- Imperfective (I) (∅, ni, si, yi-∅)find in Navajo Verb Modes
- dishááh start to gofind in Navajo Verb Modes
- Usitative (U)find in Navajo Verb Modes
- yish’aah move it, handle it (SRO)find in Navajo Verb Modes
- -góó to, toward, along, on, with a numeral it indicates a datefind in Navajo Postposition Lexicon