a’ vet motx yatzon u b’alam
listenloadingplaying
[ʔa’ vet mot͡ʂ ja.’t͡s’on u ’ɓa.lam ]
frase
they killed the jaguar
(Spanish) ellos mataron el jaguar
Example: Chajaak kat yatz’o’n u b’alam
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Aa vatzook a’
[ʔa: va.’t͡so:k aʔ ]
sustantivo
foreigner, strange
(Spanish) extranjero, forastero
Example: Aa jala a’/aj vi’aj vitz
bookmark
Aatz’ak
[’ʔa:.t͡s’ak ]
sustantivo
doctor
(Spanish) Médico, doctor
bookmark
Atzva’ltzi’ ye’xhkam vet techb’u
listenloadingplaying
[ʔat͡s.’vaʔl.t͡siʔ ’jeʔʃ.kam vet ’tet͡ʃ.ɓu ]
frase
he did not eat it
(Spanish) él no lo comió
Example: Ye’ kat tx’a’n naj
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
B’ano’m
[ɓa.noʔm ]
sustantivo
Religious custom
(Spanish) Costumbre
bookmark
B’itz
[ɓit͡s ]
sustantivo
Music
(Spanish) Música
bookmark
B’itzanal
[ɓi.’t͡sa.nal ]
sustantivo
singer at religious ceremony
(Spanish) Cantor
bookmark
Chi’na’nk’u’l
[t͡ʃiʔ.naʔn.k’uʔl ]
verbo
Action implying magical harm by evil desires
(Spanish) Envidia
Example: Chi’anchil aama/chi’anchil k’u’l
bookmark
Itz’pichil
listenloadingplaying
[ʔit͡s’.’pi.t͡ʃil ]
verbo intransitivo
be born
(Spanish) nacer
Example: Itz’b’a’m/ala’m
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Itz’pichil
listenloadingplaying
[ʔit͡s’.’pi.t͡ʃil ]
verbo intransitivo
give birth
(Spanish) dar a luz
Example: B’a’xichil/ala’m
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Ixoj
[ʔi.ʂoj]
sustantivo
woman
(Spanish) mujer
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Jeevatzi’m
[’xe:.va.t͡siʔm ]
verbo
To give the evil eye
(Spanish) Ojear
Example: jejvatzi’m
bookmark
K’a’nanchil
listenloadingplaying
[k’aʔ.’nan.t͡ʃil ]
verbo intransitivo
be angry
(Spanish) estar enojado
Example: Ilchil Vi’/k’a’nal
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
K’onel
listenloadingplaying
[k’o.nel]
verbo transitivo
pull
(Spanish) tirar
Example: K’ono’m/K’oni’m
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
K’uje’chil
listenloadingplaying
[k’u.’xeʔ.t͡ʃil]
verbo intransitivo
sit
(Spanish) sentarse
Example: Xoneb’chil/xhone’vchil
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Kaxhlan
[’kaʃ.lan ]
sustantivo
non-indigenous man
(Spanish) ladino
Example: mu’s
bookmark
Ko’xtene
listenloadingplaying
[’koʂ.te.ne ]
adverbio de tiempo
long ago
(Spanish) hace mucho tiempo
Example: na’y tzaan
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Latza’
[’la.t͡saʔ ]
Adverbio de lugar
here
(Spanish) aquí
Example: Tzitza’
bookmark
Matz iil u tx’i’
listenloadingplaying
[mat͡s i:l u t͡ʂ’iʔ ]
frase
did you see the dog?
(Spanish) viste el perro?
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Mujunal
[mu.’xu.nal ]
sustantivo
Grave digger
(Spanish) Enterrador
Example: muqunaj
bookmark
Nan
listenloadingplaying
[nan]
adjetivo
mothers’ elder sister
(Spanish) tia (la hermana mayor de su madre)
Example: Nan/tch’o txutx
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Ni jutzin u tx’i’
listenloadingplaying
[ni xu.’t͡sin u t͡ʂ’iʔ ]
frase
the dog runs
(Spanish) el perro corre
Example: U tx’i’ tooje’le’
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Ni jutzine’
listenloadingplaying
[ni xu.’t͡si.neʔ ]
frase
he runs
(Spanish) él corre
Example: Nitooje’l naj
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Nik’amil
[ni.’k’a.mil]
half
(Spanish) la mitad, medio-
Example: pok’o’chil
bookmark
Niko’xhma’j
[ni.koʔʃ.maʔj]
anyone, no one
(Spanish) ninguno-
Example: nikuxh uma’j/mij va’j
bookmark
Q’ab’anchil
listenloadingplaying
[Ɠa.’ɓan.t͡ʃil ]
adjetivo
be intoxicated
(Spanish) estar borracho
Example: Q’ab’anchil
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Q’esla nan
listenloadingplaying
[Ɠes.la nan]
Adjetivo de sustantivo
father’s mother
(Spanish) abuela paterna
Example: Q’esla Txutx/na’
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Q’u Tin txayol Txay
listenloadingplaying
[Ɠu tin ’t͡ʂa.jol t͡ʂaj ]
sustantivo plural
kingfishers
(Spanish) los martín pescador
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
q’u vinaj vet yatz’on u b’alam
listenloadingplaying
[Ɠu ’vi.nax ]
frase
men killed the jaguar
(Spanish) hombres mataron el jaguar
Example: unq’a naj kat yatz’on u b’alam
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Saach
[sa:t͡ʃ’ ]
verbo transitivo
To play (iv)
(Spanish) Jugar
bookmark
Taq’ txa’
listenloadingplaying
[’taƓ t͡ʂaʔ]
sustantivo de sustantivo
guts
(Spanish) agallas / intestinos
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Tat
listenloadingplaying
[tath]
adjetivo
father’s younger brother
(Spanish) tio (el hermano menor de su padre)
Example: Pap/tch’oj
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Tat
listenloadingplaying
[tath]
adjetivo
mother’s elder brother
(Spanish) tio (el hermano mayor de su madre)
Example: Pap/tch’oj
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Tatimb’al Txa’xamal
[ta.’tim.ɓal ]
sustantivo
Incense burner
(Spanish) incensario (recipiente para quemar incienso)
bookmark
Tx’aja’m
[’t͡ʂ’a.xaʔm ]
sustantivo
Offering
(Spanish) Ofrenda
bookmark
tz’aka tetz xo’val
[’t͡s’a.ka tet͡s ’ʂoʔ.val ]
verbo
To cure of fright-related illness
(Spanish) Curar de susto
Example: Tz’akan tetz xo’vichil
bookmark
Tza’q’a
[t͡saʔ.Ɠa]
adjetivo
younger brother
(Spanish) hermano menor
Example: itz’ina
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
tzu’kin
[t͡suʔ.kin]
adjetivo
unpleasant, ugly
(Spanish) feo-
Example: txojchitu’/txoq
bookmark
U
listenloadingplaying
[ʔu ]
demostrativo
that
(Spanish) aquél / aquella
Example: Naj/ixoj/Vee’
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Uken
[ʔu.’ken]
sustantivo
obscurity
(Spanish) obscuridad, oscuridad
Example: tokto
bookmark
Vatb’al
[vat.’ɓal ]
sustantivo
Room
(Spanish) Posada, hospedaje
bookmark
Xo’val
[’ʂoʔ.val ]
sustantivo
Ghost
(Spanish) Fantasma
Example: tchitch
bookmark
Ye ileb’e
[je i.le.’ɓe]
adjetivo
invisible
(Spanish) invisible-
Example: ye’ na’l
bookmark
Ye’t jutzin u tx’i’ eet
listenloadingplaying
[jeʔt xu.’t͡sin u t͡ʂ’iʔ e:t ]
frase
yesterday the dog did not run
(Spanish) ayer el perro no corrió
Example: yel u tx’i’e’ kat ooje’l e’te.
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Yuq’pichil
listenloadingplaying
[’juƓ.pi.t͡ʃil ]
verbo intransitivo
jump
(Spanish) saltar
Example: Yujpichil
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark