Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries

’Adeesdíilgo dibé sits’ą́ą́’ dah diijéé’.

3-thunder.P-GO sheep 1-away.from start-3-run.Pl.P

’Ayóigo deesk’aaz --- ’áyąą dah dinítsiz.

terribly cold no.wonder up 2-shiver.NI

’Ałk’idą́ą́’ tł’oh naadą́ą́’ dant’į́įhgo łį́į́’ doodaii’ béégashii da há hadahwiił’éés ńt’éé’.

long.ago grass corn 3-ripen.I-GO horse or cow etc. 4-for 3-stomp.I past

-áátis

-ch’ą́ą́h

-ghą́ą́h

Béésh bii’ kǫ’í ná ch’ídeesh’ááł.

metal 3-in fire 2-for out 3-1-carry.F

Ch’óóshdą́ą́dą́ą́’ Bilagáanaa Bizaad doo diists’a’ da. K’ad ’éí t’áá shxǫǫ t’áá bee yáshti’.

formerly English neg 1-understand.I neg. Now TOP good.thing barely 3.with 1.speak-I

da’

dadiilyį́į́’

pl-3DO-1dpl-melt.it.P

dadołhį́į́h

pl-3DO-2dpl-melt.it.I

dajitł’ó

pl-3DO-4dpl-weave.it.I

deiilzhóóh

pl-3DO-1dpl-brush/comb.it.I

Dichin nínízin ya’?

hungry 2-want.NI Q

didííłhįh

3DO-2-melt.it.F

diididoołjah

3DO-3-start.fire.F

Díí chizh shá ’ałk’íniishóósh.

this firewood 1-for 3-2-split.I

Dziłneeláagí nánisé’ ’azee’ háágeed.

mountain-end-at growing.herb medicine up-3-1-dig-1.P

dínółkaad

3DO-2dpl-start.to.herd.them.(animals).I

Ha’át’éegosh náníldzid?

why-Q 2-fear.I

Ha’át’éegosh náníldzid?

why-Q 2-fear.I

Ha’át’éegoshą’ ’ayóo náníldzid?

why-Q very 2-fear.I

ha’naa (Ib. tsé’naa)

haa néelt’e’

’íísíníłts’ą́ą́’loadingplaying

haa nízahdę́ę́’ hoolzhiizh

’íísíníłts’ą́ą́’loadingplaying

Haa’ísh neezgai?

where-Q 3-hurt.N

Hastiin Nééz doo ’asht’é’égóó nihibéégashii yá doolnih.

Mr. Long extremely 1pl-cow 3-for 3-annoy.Prog

Háadi niyaa hazlį́į́’?

where-at 2-under area-grow.P

Háádę́ę’shą’ díí ch’ah nizhóní léi’ naa yílts’id?

where-from-Q DEM hat 3-beautiful.NI INDEF 2-to 3-move.air.SRO.P

Hái da shą’ tsinaa’eeł ’ájiilaa lá?

who DA Q boat 3-4-make.P DISC

Háíshą’ tsinaa’eeł ’áyiilaa?

who-Q boat 3-3-make.P

Hodíína’go ch’í’deeshnił.

later.GO out.animals.F

háágeed

3DO-1-dig.it.out.P

jííshóó’

3DO-4-brush/comb.it.P

k’adę́ę lágo

Mą’iitsoh shik’iilwodgo tsékooh góyaa bidááłgo’.

wolf 1-3-attack-COMP canyon areal-down 3-1-push.P

Na’ahóóhaii Ya’iishjááshtsoh bini góne’ nída’adleeh.

July 3-in 3-into rodeo 3-Pl-SUP-be.R

Na’nishkaadgo nídíshchííyaagi hanáshyį́į́h ńt’éé’ ’iiłhaazh lá, t’ah nít’éé’ shilééchąą’í ch’ééshinísid.

1-herd.I-GO pinetree-under-at 1-rest.I past 1-slept.P DISC all.of.sudden 1-dog 1-woke.up.P

Neezdáago ’índa yiyííłtsą́.

3-sit.P-Comp only.then 3-3-see.P

neizlá

3DO-3-carry.a.ropelike.thing.around.P

Nimá yázhí bighanaad késhdę́ę́’į́">góó díílwoł dóó ’áájí ’awéé’ baa ’áhólyą́dooleeł.

your aunt 3-house-to 2-run-and that-way baby 3-for 2-care.CI FUT

shiilbéézh

3DO-1dpl-boil.it.P

Shileechąą’í halǫ́ǫ́ ńt’éé’ są biis.

1-dog have past old.age 3-die.of.P

Shilééchąą’í b na’nishkaadgo jooł b ’abíńjíshhałgo yikéé’ náádiilwo’.

1-dog 3-with 1-herd.CI ball 3-for 3-1-bat.R-GO 3-after 3-run.R

Shiyáázh shaa yógháah le’ nissingo sédá.

my.son 1-for 3-arrive.O hope 3-1-want.CI-GO 1-sit.I

T’ah ’ałk’idídą́ą́’ ’éí Diné tát’áá góyaa kéédahat’íinii t’éiyá díí tábąąhgóó bidáda’ak’eh naaznil ńt’éé’.

still quite.long.ago the people water-near areal-down pl-3-reside.NI-NOM only this water-edge-toward farm 3-lie.about.SPN past

Tsxį́įłgo łees’áán ’ádíílííł nimásání nihaa yighááh!

quickly tortilla 3-2-make.F 2.poss-mat.grandma-NOM 1.pl-to 3-come.F

Tł’éédą́ą́ łééchąą’í léi’ nihił ’yaííyá’ii’ neeztį́.

last.night dog strange 1dpl-with 3-come.inside.P-and lie.down.SNP

Yiską́ągo shicheii nihaa deeshááł ní.

tomorrow 1-grandfather 1pl-to 1-walk.F 3-say.NI

Ła’ damóo yę́ędą́ą́’ dah ’iyétł’ónée, k’ad ’ałníí’góó ’eeshtł’óół.

one Sunday past up 3-1-set.P-past now middle-toward 1-weave.Prog