Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries
’Ahbínígo gohwééh dííłbish.
morning-GO coffee 3-2-boil.F’Akonee’, shą́ą́’ t’áadoo ’ánít’íní nidishní.
see remember NEG 2-do.NI-Í 1-say.I’Anishkeed, t’áá ká nóólk’oł.
2-3-photograph.I neg 2-blink.O’Atsį’ísh ’éí doodaii’ łóó’ísh nínízin?
meat-Q or fish-Q 3-2-want.NI’Ałk’ésdisí naháłnii’go sitsilí dóó shideezhí ’aheełt’éego bá ’ahá níjaa’.
candy 3-1-buy.CI-GO 1-little.brother and 1-little.sister 3-1 split-GO.I 3-for 3-1 gave.I’Eii lą́ą baa nitséskees nít’ę́ę́’.
TOP EMP 3-about 1-think.I past’Óshą́ą́’ laanaa’ dichin shi’niiłxį́.
1-eat.O wish hunger 1-3-kill.IAbínídą́ą́’ kintahgóó dah didoohkah.
morning-past town-GÓÓ up start-3pl.go.F
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- Command, affirmative
- Náásgóó
- -góó to, toward, along, on, with a numeral it indicates a datefind in Navajo Postposition Lexicon
- Future (F)find in Navajo Verb Modes
- ’ahbínídą́ą́’ this morningfind in Navajo Adverb Lexicon
- dah up at an elevation, off, static, holdingfind in Navajo Adverb Lexicon
- Future (F)find in Navajo Verb Modes
Bee’eldííldahsinil kintahdi shił ’oolwoł ńt’éé’ tsístł’ahazt’i’ léi’ góne’ shił ’o’oolwod.
Albuquerque town-at 1-with 3-run.Prog past deadend a areal-in 1-with 3-drive.P
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- -di atfind in Navajo Postposition Lexicon
- location
- -ił withfind in Navajo Postposition Lexicon
- transportation
- Progressive (Prog)find in Navajo Verb Modes
- ’oolwoł drivefind in Navajo Verb Modes
- ńt’éé’ relates to past timefind in Navajo Adverb Lexicon
- Perfective (P) (yi, ni, si, yi-∅)find in Navajo Verb Modes
- ’oolwoł drivefind in Navajo Verb Modes
Chidí ’anáshdlééh, háálá doo naalnish da.
car 3-1-repair.I because NEG 3-work.I NEGDa’adánídi ’áts’ą́ą́’ deeshghał.
restaurant-at ribs 3-1-eat.Fdajiyą́
pl-3DO-4dpl-eat.it.Idajíí’aal
pl-3DO-4dpl-chew.it.PDibé ła’ yóó’ ’íínilgo k’adę́ę ’e’e’aahgo ch’ééh bíká naanááshwoł.
sheep some away 3-1-lose.P-GO almost evening in.vain 3-after 1-run.around.PDichin nínízin ya’?
hungry 2-want.NI Qdidadołjeeh
pl-3DO-2dpl-start.fire.Idideidiłjeeh
pl-3DO-3dpl-start.fire.Ididíníilkał
3DO-1dpl-start.to.herd.them.(animals).Fdidííníłjéé’
3DO-2-start.fire.Pdidííłjéé’
3DO-1-start.fire.Pdidíłjeeh
3DO-2-start.fire.Idiidííłjéé’
3DO-3-start.fire.PDoo bił bééhózin da ya’?
neg 3-with 3-know.CI neg QDooshą’ gah t’áá gééd náshdááh lá.
ensure rabbit just without 1-return.I DISCdínółkaad
3DO-2dpl-start.to.herd.them.(animals).IGohwééh ła’ shaa níkaah.
coffee some 1-to 2-give.OC.Ihadajiłgéésh
pl-3DO-4dpl-cut.it.out.Ihadanoołchaad
pl-3DO-2dpl-card.it.(as.in.wool).Phadazhdééłbįįd
pl-3DO-4dpl-fill.something.up.with.it.Phadazhdínóołchał
pl-3DO-4dpl-card.it.(as.in.wool).Fhadííníłbįįd
3DO-2-fill.something.up.with.it.PHaidą́ą́’ ’a’áán góne’ nishishnish ńt’éé’ --- doo shił yá’áhoot’éeh da.
winter-past mine.shaft 1-work.P past neg 1-with 3-good.N neg
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- -dą́ą́’ past timefind in Navajo Postposition Lexicon
- -ne’ behindfind in Navajo Postposition Lexicon
- Perfective (P) (yi, ni, si, yi-∅)find in Navajo Verb Modes
- naashnish workfind in Navajo Verb Modes
- -ił withfind in Navajo Postposition Lexicon
- ńt’éé’ relates to past timefind in Navajo Adverb Lexicon
- doo --- da frame to negativize verbs and phrasesfind in Navajo Adverb Lexicon
haoogeed
3DO-2dpl-dig.it.out.Pjííłhį́į́’
3DO-4-melt.it.(snow).PK’os hazlį́į́’ lá t’áá shǫǫ nahodoołtį́į́ł.
cloud 3-become.P EMP just good 3-rain.FNa’azhǫǫshgi díkwíí shį́į́ shaa woobįįh?
hoop.and.pole.game-at how.much 1-to pass-win.Inideizlá
pl-3DO-3dpl-carry.a.ropelike.thing.around.PNíwe, k’ídíítih!
stop 3-2-break.SSO.IShichá si’ą́ągo ’iiłhaazh.
1-huddle 3-put-SPN-GO 1-sleep.PShiyáázh nízaadi naalnishgo bídin sélį́į́’.
1-son far-at 3-work-GO 3-lack 1-be.SPNSitsiitł’óól tsásk’eh bikáá’ dah yishłééh.
Navajo.hair.tie bed 3-on up 3-1-put.SFO.UT’áadoo ’anit’íní!
neg 2-do.NI-ÍT’áadoo hadahooł’áhí.
neg pl-3s-2dpl-make.noise.NP-ÍTł’éédą́ą́ łééchąą’í léi’ nihił ’yaííyá’ii’ neeztį́.
last.night dog strange 1dpl-with 3-come.inside.P-and lie.down.SNP
’íísíníłts’ą́ą́’
bee ’ééhóziní
- tł’éédą́ą́’ last nightfind in Navajo Adverb Lexicon
- -ił withfind in Navajo Postposition Lexicon
- Perfective (P) (yi, ni, si, yi-∅)find in Navajo Verb Modes
- yishááł walkfind in Navajo Verb Modes
- -ii’ and, and thereuponfind in Navajo Conjunction Lexicon
- Si-Perfective Neuter (SPN)find in Navajo Verb Modes
- sétį́ lie downfind in Navajo Verb Modes