Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries

Yadiizíní bigháníshgéésh.

can 3-through-1-cut.open.I

’Ahbínídą́ą́’ t’áadoo ’ííyą́ą́’góó biniinaa wónáásdóó sitsiits’iin diniih.

morning-past neg 1-eat.P-GO.NEG because soon 1-head 3-ache.CI

’Ashą́ą́ nít’ę́ę́’ t’áadoo hooyání shaa ’ílwod.

1-eat.Prog past suddenly 1-for 3-drive.P

’Ayóo deesk’aazgo beeldléí ditánígíí biih násh’nah.

very cold-GO blanket 3-thick.NI-ÍGÍÍ 3-into 1-crawl.R

’Ałk’ésdisí naháłnii’go sitsilí dóó shideezhí ’aheełt’éego bá ’ahá níjaa’.

candy 3-1-buy.CI-GO 1-little.brother and 1-little.sister 3-1 split-GO.I 3-for 3-1 gave.I

’Áádóó “shiba’ yílwoł”, ní ma’ii, jiní.

and.then 1-ahead 2-run.F 3-say.P coyote 4-say.P
’íísíníłts’ą́ą́’loadingplaying

’Áshįįh Bii’ Tóógóó náádísdzáago dziłghą́ą́’ hanáádeesh’nah.

Salt.Lake.City-toward again-1-go.F-GO mountain-back again-1-climb.R

bik’ídadisoodiz

pl-3DO-2dpl-wrap.it.around.it.P

Chidí bits’ą́ą́’ niiltłago t’óó yíyooyił.

car 3-from 3-stop.P-GO just 3-3-push.Prog

Da’adánídi ’áts’ą́ą́’ deeshghał.

restaurant-at ribs 3-1-eat.F

Daané’é baa na’aldeehdi ’at’ééd jooł yídzoołtał.

game 3-to 3-happen.CI-at girl ball 3-3-kick.Prog

daooyą́ą́’

pl-3DO-2dpl-eat.it.P

deidoołbish

pl-3DO-3dpl-boil.it.F

dideididoołjah

pl-3DO-3dpl-start.fire.F

didííłjéé’

3DO-1-start.fire.P

dizhdidoołjah

3DO-4-start.fire.F

dizhdínóołkał

3DO-4-start.to.herd.them.(animals).F

dooshą’ léi’ --- lá

hadaołgéésh

pl-3DO-2dpl-cut.it.out.I

hadazhdoołtééł

pl-3DO-4dpl-carry.him/her.up.out.of.something.F

haniilchaad

3DO-1dpl-card.it.(as.in.wool).P

Haʼdiinééh biniiyé hę́ę́ł bee naagéhé bits'aʼ ʼádinígíí nidoochʼąh.

parade 3-reason pack 3-means-of 3-haul.I 3-box 3-exist.NI-ÍGÍÍ 3-decorate.F

Háí shą’ ’ałhosh?

who Q 3-sleep.I

Hoozdohgóó daats’í deeshááł ’éí doodaii’ Be’eldííldahsínilgóó deeshááł.

Phoenix-toward maybe 1-walk.F or Albuquerque-toward 1-walk.F

Hosh doo jiyą́ą da.

cactus NEG 3-4-eat.DI NEG
’íísíníłts’ą́ą́’loadingplaying

K’idadeelyáá nit’éé’ t’óó daazgan, háálá doo nahałtin da.

1pl-plant.P past just 3pl-dry.SPN, because NEG 3-rain.CI NEG

Mósí ch’óółt’e’ lágo.

cat out-3-2-carry.O LÁGO

Na’ná’á biyaa góne’ dóó báhátis ’adiłt’oh.

bridge 3-under below and 3-across 3-3-shoot.P

nanilé

3DO-2-carry.a.ropelike.thing.around.I

nidadiilyeeł

pl-3DO-1dpl-carry.a.ropelike.thing.around.F

nidasiilkáá’

pl-3DO-1dpl-investigate.it.P

nidasiilyá

pl-3DO-1dpl-carry.a.ropelike.thing.around.P

nizhdooleeł

3DO-4-carry.a.ropelike.thing.around.F

Níwe, naaltsoosgo yee' baa nitsíníkees!

stop paper-GO really 3-with 3-2-think.I
’íísíníłts’ą́ą́’loadingplaying

Níwo’jį’ nídiidááh.

move-to 2-get.up.I

Saad biihi’níłí bee neilnish.

word computer 3-with pl-2-du.work.I

Sha’ałchíní ayóó niłch’í naalkídi deineł’į́ ’áko ndi shí éí shináá bąą adin.

1-children very air 3-move.I 3-3.look.I however I 1-eyes 3-on doesn’t exist.

Shá bíighah na’ashkǫ́ǫ́’.

sun proportionate 1-swim.CI

Shá bíighah na’ashkǫ́ǫ́’.

sun proportionate 1-swim.CI

She’abe’ sits’ą́ą́’ wóódlą́ą́’ lágo.

1-milk 1-from 3-2-drink.O LÁGO

Shi’éé’ kin bikáá’dóó hadah (or bidah, ’adah) ’ahé’ah.

1-clothes house 3-on-from areal-downward 3-1-toss.FFO.P

Shilééchąą’í b na’nishkaadgo jooł b ’abíńjíshhałgo yikéé’ náádiilwo’.

1-dog 3-with 1-herd.CI ball 3-for 3-1-bat.R-GO 3-after 3-run.R

Shił dó’eeł!

1-with 3-float.O
’íísíníłts’ą́ą́’loadingplaying

T’áadoo hoshíníkéhé.

T’ÁADOO 2-scold.NI-Í

Tó dílchxoshí sits’ą́ą́’ wóódlą́ą́lágo.

soda 1-from 3-1-drink.O don’t

Tó tsíídkáá’ didíkaah.

water charcoal-on start-3-2-put.I.OC

Tʼáadoo baa nitsinikeesí, tʼóó ’íízoh.

NEG 3-about 2-think.I just 2-write.Prog

yiishjį́į́h

Imperfective Mode: 1-become.black.I

Yiską́ągo Na’nízhoozhídi háadish ’adeeshį́į́ł ninízin?

tomorrow Gallup-at where-Q 2-eat.F 2-want.CI

Ániid iiyą́ą́ ’áko ndi t’ah dichin nisin.

Recently 1-eat.P even then still 3-hungry 1-want.NI