Ła’ ha’nitáhígíí ’éí biihidzóhí 50 entries

ʼAshiiké chahashʼoh ʼádeidoolííł, ʼatsʼos bee ʼazhish biniiyé.

boy-pl shade-house 3-3-pl-build.F feather 3-means-of dance 3-reason

’Adą́ą́dą́ą́’ísh tł’óo’di nishínílnish?

yesterday-Q outside-at 2-work.P

’Ahwééh doo dich’í’ígíí ła’ jóódlą́ą́’.

coffee NEG 3-bitter.NI-NOM some 3-4-drink.O

’Ashkii yázhí éí bimá kingóó yił yi’ash.

boy little TOP 3-mother store-to 3-with 3-walk.du.Prog

Asdzání ní’jookąąhgo kintahdi nijighá.

woman-NOM Rep-3a-beg.I-GO town-at about-3a-walk.I

Ashkiísh t’áádoo nideezhí yíni’ yá ahóólaa da?

boy NEG 2-younger.sister 3-mind 3-for 3s-3-make.P NEG

Baa tįįh náádiikah.

3-for achieve 1dpl-walk.pl.I

bik’ídadidoohdis

pl-3DO-2dpl-wrap.it.around.it.F

Ch’óóshdą́ą́dą́ą́’ Bilagáanaa Bizaad doo diists’a’ da. K’ad ’éí t’áá shxǫǫ t’áá bee yáshti’.

formerly English neg 1-understand.I neg. Now TOP good.thing barely 3.with 1.speak-I

dadíníilkaad

pl-3DO-1dpl-start.to.herd.them.(animals).I

deidíníłkaad

pl-3DO-3dpl-start.to.herd.them.(animals).I

deiidą́ą́’

pl-3DO-1dpl-eat.it.P

Dibé dził binaashii nanishkaad.

sheep hill 3-across.from 3-1-herd.CI

Dibé yázhi bimá doo boosáni da, biʼnootsaał.

sheep little 3-mother NEG 3-love.I NEG 3-starve.O

dideidiłjeeh

pl-3DO-3dpl-start.fire.I

dididííłjah

3DO-2-start.fire.F

didiiljéé’

3DO-1dpl-start.fire.P

didínóołkał

3DO-2dpl-start.to.herd.them.(animals).F

Díí mósí yázhí hooghangóó nááshtééł.

this cat little home-towards 3-1-carry.Prog

Doo ’atiin bąąhgóó ch’il ’ahwééh ’áłah ’ájíléeh da.

NEG road 3-beside-along plant coffee together 3-4-gather.SFO.I NEG

Doo hanii kintahgóó díníyáa da nisin.

NEG contrary town-toward 2-start.go.P NEG 1-think.CI

Doo t'áá k'ad nich'i' hasdzíí da.

do.not.want.to towards.you.pos 1-speak.P NEG

Doo t'áá k'ad níká 'eeshwod da.

do.not.want.to for.you.pos 2-1-help.P NEG

hadaniilchaad

pl-3DO-1dpl-card.it.(as.in.wool).I

hadazhdoołtééł

pl-3DO-4dpl-carry.him/her.up.out.of.something.F

hadeneeshchaad

pl-3DO-3dpl-card.it.(as.in.wool).P

Haidą́ą́’ shich’ą́ą́h ’ííchííl na’nishkaadgo.

winter-past 1-protect 3-snow.P 3-1-herd.CI-GO

haidoołtééł

3DO-3-carry.him/her.up.out.of.something.F

hanołchaad

3DO-2dpl-card.it.(as.in.wool).I

Háágóó lá Bíl doogááł nízin Jáan?

where-toward Q Bill 3-go.sg.F 3-want.CI John

Hodíínáá’ágo bááh dootł’izhí ła’ deeshį́į́ł.

after.a.while-GO bread blue some 1-eat.F

Hoozdohgóó daats’í deeshááł ’éí doodaii’ Be’eldííldahsínilgóó deeshááł.

Phoenix-toward maybe 1-walk.F or Albuquerque-toward 1-walk.F

Hózhó’ógo baa nitsínkeesgo níni’ bá na’iłt’oh.

3-harmonious.I-GO 3-toward 2-think.I-GO 2-mind 3-for 2-smoke.I

K’ad shicheii bíká ’iishyeed.

now 1-grandfather 3-for 1-run.I

Mary ha’át’íí lá yinízin?

Mary what Q 3-3-want.NI

Naʼazhǫǫshgóó dooʼáazhgo nihikééʼ ʼiih deeshwoł.

casino-GÓÓ 2du-go.F-GO 2pl-behind 3-into 1-run.F

Neel’ą́ą le’.

term-3-reach.up.to.NI LE’
’íísíníłts’ą́ą́’loadingplaying

nishóóh

3DO-2-brush/comb.it.I

nisélá

3DO-1-carry.a.ropelike.thing.around.P

Níká ’adeeshwoł biniiyé níyá.

2-for 1-run.F 3-purpose.of 1-came.P

Níyolgo t’áá ’áko niishch’ił.

wind-GO immediately 3-blink.U

Shicheii haastihgo łáháda ninálnish.

1-grandfather 3-become.old.P-GO seldom 3-work.R

shéłbéézh

3DO-1-boil.it.P

Sitsóóké da’ółta’go t’óó bik’iisdził.

1-grandchildren pl-school-GO just 3-1-support.Prog

Tł’óodi didíłjeeh.

outside 3-2-start.fire.I

wooshjį́į́h

Optative Mode: 1-become.black.O

yiilyį́į́’

3DO-1dpl-melt.it.(snow).P

yoodlą́ą́’

3DO-3-drink.it.P

Yootóodi níyáago shik’éí daostse’ laanaa nisin.

Santa.Fe-at 1-arrive.P-GO 1-relatives 3-1-see.O wish 1-want.CI

Ła’ damóo yę́ędą́ą́’ dah ’iyétł’ónée, k’ad ’ałníí’góó ’eeshtł’óół.

one Sunday past up 3-1-set.P-past now middle-toward 1-weave.Prog