a’ vet motx yatzon u b’alam
listenloadingplaying
[ʔa’ vet mot͡ʂ ja.’t͡s’on u ’ɓa.lam ]
frase
they killed the jaguar
(Spanish) ellos mataron el jaguar
Example: Chajaak kat yatz’o’n u b’alam
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Aa vatzook a’
[ʔa: va.’t͡so:k aʔ ]
sustantivo
foreigner, strange
(Spanish) extranjero, forastero
Example: Aa jala a’/aj vi’aj vitz
bookmark
Atzva’ltzi’ vet techb’u txay
listenloadingplaying
[ʔat͡s.’vaʔl.t͡siʔ vet ’tet͡ʃ.ɓu t͡ʂaj ]
frase
he ate fish
(Spanish) él comió pescado
Example: Kat techb’u naj txay
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
B’iichaj
[ɓi:.t͡ʃax]
little by little
(Spanish) poco a poco-
bookmark
B’itzanal
[ɓi.’t͡sa.nal ]
sustantivo
singer at religious ceremony
(Spanish) Cantor
bookmark
Imutx’ile’
[ʔi.’mu.t͡ʂ’i.leʔ ]
verbo
To sing a lullaby, to lull a baby to sleep
(Spanish) Arrullarlo
Example: vuch’ile’
bookmark
Ivinaj
listenloadingplaying
[ʔi.’vi.nax]
sustantivo inalienable
husband
(Spanish) esposo
Example: Tzumel
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Jank’al u vatz amlika tx’ava’.
[xan.’k’al u vat͡s am.’li.ka ’t͡ʂa.vaʔ]
everyone
(Spanish) todo el mundo
Example: kajayil ivatz tx’ava’
bookmark
K’amol
[’k’a.mol ]
sustantivo
guest
(Spanish) Huésped
bookmark
K’onel
listenloadingplaying
[k’o.nel]
verbo transitivo
pull
(Spanish) tirar
Example: K’ono’m/K’oni’m
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
K’uje’chil
listenloadingplaying
[k’u.’xeʔ.t͡ʃil]
verbo intransitivo
sit
(Spanish) sentarse
Example: Xoneb’chil/xhone’vchil
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Kajayil
listenloadingplaying
[ka.’xa.jil ]
sustantivo relacional
all
(Spanish) todos
Example: kaqa’yil
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Laval ika’k’al
listenloadingplaying
[la.’val. I.’kaʔ.k’al]
número
thirty
(Spanish) treinta
Example: Vinaj laval.
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Ma’l ika’k’al
listenloadingplaying
[maʔl. i.’kaʔ.k’al]
número
twenty-one
(Spanish) veintiúno
Example: Vinaj Uma’l
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Ma’l ku’en
[maʔl kuʔen]
only, unique
(Spanish) único-
Example: ta’n xhte
bookmark
Mujunal
[mu.’xu.nal ]
sustantivo
Grave digger
(Spanish) Enterrador
Example: muqunaj
bookmark
Nan
listenloadingplaying
[nan]
adjetivo
mother’s younger sister
(Spanish) tia (la hermana menor de su madre)
Example: Nan/tch’o txutx
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Ni jutzin q’u tx’i’
listenloadingplaying
[ni xu.’t͡sin Ɠu t͡ʂ’iʔ ]
frase
the dogs are running
(Spanish) los perros corren (estan corriendo)
Example: Nitooje’l unq’a tx’i’
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Ni jutzin u tx’i’
listenloadingplaying
[ni xu.’t͡sin u t͡ʂ’iʔ ]
frase
the dog runs
(Spanish) el perro corre
Example: U tx’i’ tooje’le’
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Niko’xhma’j
[ni.koʔʃ.maʔj]
anyone, no one
(Spanish) ninguno-
Example: nikuxh uma’j/mij va’j
bookmark
Nimal
[ni.mal]
a lot
(Spanish) mucho, bastante-
bookmark
Pab’lom
[’paɓ.lom ]
adjetivo
Funny
(Spanish) Chistoso, cómico
Example: pab’lenal
bookmark
Q’ab’anchil
listenloadingplaying
[Ɠa.’ɓan.t͡ʃil ]
adjetivo
be intoxicated
(Spanish) estar borracho
Example: Q’ab’anchil
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Q’esla nan
listenloadingplaying
[Ɠes.la nan]
Adjetivo de sustantivo
mother’s mother
(Spanish) abuela materna
Example: Q’esla Txutx/na’
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Qi’unal
[’qiʔ.u.nal ]
sustantivo
fertility massager
(Spanish) Sobadora
Example: Qi’unaal
bookmark
Tanul itz’in atzik
listenloadingplaying
[ta.’nul ’i.t͡s’in ’a.t͡sik]
sustantivo siempre poseido
ethnic group
(Spanish) grupo étnico
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Taq’ txa’
listenloadingplaying
[’taƓ t͡ʂaʔ]
sustantivo de sustantivo
guts
(Spanish) agallas / intestinos
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Tat
listenloadingplaying
[tath]
adjetivo
father’s younger brother
(Spanish) tio (el hermano menor de su padre)
Example: Pap/tch’oj
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Tat
listenloadingplaying
[tath]
adjetivo
mother’s elder brother
(Spanish) tio (el hermano mayor de su madre)
Example: Pap/tch’oj
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Tat
listenloadingplaying
[tath]
adjetivo
mother’s younger brother
(Spanish) tio (el hermano menor de su madre)
Example: Pap/tch’oj
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Tatin Xoval
listenloadingplaying
[ta.’tin ʂoʔ.’val]
verbo de sustantivo
fear (v)
(Spanish) tener miedo (v)
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Tilte
[’til.te ]
Adverbio de lugar
where
(Spanish) donde
Example: Katil/tala
bookmark
Txakb’aa’
listenloadingplaying
[t͡ʂak.’ɓa:ʔ]
verbo intransitivo
stand
(Spanish) estar de pie
Example: Txakb’a’/txake’vchil
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Txub’a’l
listenloadingplaying
[t͡ʂu.’ɓaʔl]
verbo transitivo
lie
(Spanish) mentir
Example: Chuli’m/tz’ejotzi
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Tz’aka
[’t͡s’a.ka ]
verbo
To cure
(Spanish) Curarlo
bookmark
Tz’akanal
[’t͡s’a.ka.nal ]
sustantivo
Shaman, medicine man
(Spanish) Curandero
Example: tz’akanaal
bookmark
Tz’utz’u’m
listenloadingplaying
[t͡s’u.’t͡s’uʔm]
verbo transitivo
suck
(Spanish) chupar
Example: TZ’ub’u’m
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Tze’nsanal
[t͡seʔn.sa.nal]
sustantivo
Clown
(Spanish) Payaso
bookmark
u ye’xtxoj
[ʔu jeʔʂ.t͡ʂox ]
sustantivo
the evil
(Spanish) El mal
Example: u va’laxh/u kanchaj
bookmark
Uken
[ʔu.’ken]
sustantivo
obscurity
(Spanish) obscuridad, oscuridad
Example: tokto
bookmark
Xeenal
[’ʂe:.nal ]
sustantivo
watchman
(Spanish) guardián
bookmark
Xulin b’ajil
[ʂu.’lin ’ɓa.xil ]
sustantivo
Bone curer
(Spanish) Huesero
bookmark
Ya’v
listenloadingplaying
[jaʔv ]
verbo intransitivo
be ill
(Spanish) estar enfermo
Example: Aach’o’m
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark
Yaab’il
[’ja:.ɓil ]
sustantivo
Disease
(Spanish) Peste, enfermedad
Example: Ch’o’m/ya’b’il
bookmark
Yolonchil
listenloadingplaying
[jo.’lon.t͡ʃil ]
verbo transitivo
speak language
(Spanish) hablar (un idioma)
Example: Yolo’m
Speaker: María Cristina Pacheco Ostuma
bookmark